محمود حاجیلویی

این پژوهش با هدف تحلیل نقش هیئت های مذهبی در تحقق حکمرانی اسلامی مبتنی بر مشارکت مردمی و با روش نظریه داده بنیاد انجام شد. یافته ها نشان می دهد هیئت های مذهبی، به مانند سرمایه اجتماعی نهادینه شده، با تکیه بر آموزه های شیعی و شبکه های غیر متمرکز مردمی، در پُر کردن خلأهای حکمرانی رسمی نقشی کلیدی ایفا می کنند. این نهادها از طریق سه سازوکار اصلی تأثیرگذار هستند: تولید گفتمان (تبیین مفاهیمی مانند مقاومت و عدالت در مراسم مذهبی)، شبکه سازی مردمی (ایجاد گروه های جهادی برای حل مسائل محلی) و مدیریت بحران (همکاری در شرایط اضطراری مانند سیل و همه گیری). الگوی ارائه شده تحت عنوان «حکمرانی هیئت محور»، نشان می دهد هیئت ها با ترکیب سنت، فناوری و مشارکت داوطلبانه، نه تنها هزینه های حکمرانی را کاهش، بلکه مشروعیت نظام را از طریق تقویت پیوند دولت ملت افزایش می دهند. این الگو با مدل های غربی حکمرانی تفاوت بنیادین دارد؛ چرا که مشروعیت آن نه از ساختارهای سلسله مراتبی، بلکه از اعتماد عمومی به نهادهای مردمی نشئت می گیرد. این پژوهش پیشنهاد می کند با تدوین سند راهبردی، حمایت مالی هدفمند و ایجاد چارچوب های قانونی، از ظرفیت هیئت ها در گام دوم انقلاب به صورت نظام مند بهره گیری شود. این مطالعه بر ضرورت تبدیل هیئت ها به «قطب های فرهنگی اجتماعی» و ادغام آن ها در دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی تأکید دارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش هیأت های مذهبی به عنوان یکی از زیرساخت های هویتی-امنیتی در تقویت امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، از رویکرد تحلیل مضمون بهره گرفته است. در این مطالعه، داده های به دست آمده از مصاحبه ها و مشاهدات، با استفاده از فرایند استخراج مضامین از پایین به بالا مورد بررسی قرار گرفتند. این فرایند در چهار مرحله اصلی شامل رمزگذاری اولیه، تشکیل مضامین پایه، استخراج مضامین سازمان دهنده و تعیین مضامین فراگیر بر مبنای سه سطح فردی، اجتماعی و ملی اجرا شد. در سطح فردی، هیأت های مذهبی به عنوان کارگاه تربیت نیروی انسانی متعهد، از طریق تقویت تاب آوری اخلاقی-امنیتی، معرفی الگوهای دینی انقلابی و آموزش مفاهیم جهادی، نقش اساسی در ایجاد «سربازان نامرئی» ایفا می کنند. در سطح اجتماعی، ایجاد شبکه های امنیتی مردمی از طریق آیین های جمعی، رویدادهای روضه خوانی و تعامل میان نسل ها، موجب تقویت سرمایه اجتماعی و انسجام جمعی می شود. از سوی دیگر، در سطح ملی، فعالیت های فرهنگی-امنیتی هیأت ها در تولید گفتمان مقاومت و دفاع از ارزش های ملی، به تثبیت هویت فرهنگی کشور و تقویت اقتدار ملی دامن می زند. یافته های پژوهش نشان می دهد که تعامل و هم بستگی بین سطوح فردی، اجتماعی و ملی، چرخه ای هم افزا ایجاد می کند. این تجربه نظری و عملی به کاهش هزینه های امنیتی نظام و ایجاد پدافندی غیر عامل در برابر تهدیدات نرم و جدید منجر می شود. پژوهش حاضر با ارائه «مدل چرخه هم افزای امنیتی-هویتی»، خلأ نظری موجود را در مطالعات پیشین که غالباً به جنبه های تکی و فراگیر نمی پرداختند، برطرف ساخته و راهکارهایی جهت یک پارچه سازی ارزش های دینی و راهبردهای امنیت ملی ارائه می کند.

فرهنگ رکن رکین یک جامعه است و حاکمیت نمی تواند نسبت به ان بی تفاوت باشد. چگونگی مداخله دولت ها در فرهنگ، عرصه ای است که در سیاستگذاری فرهنگی به ان پرداخته می شود. در واقع سیاستگذاری فرهنگی را اعمال قدرت حاکمیت در عرصه فرهنگ تعریف می کنند. جمهوری اسلامی ایران به واسطه هویت فرهنگی توجه ویژه به این حوزه سیاستگذاری داشته و به شکل های مختلف سعی در بهینه سازی و رشد در این عرصه را دارد. این پژوهش در پی بررسی فرایند سیاستگذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با هدف احصاء مسائل اصلی، به عنوان نقطه عزیمت اقدامات بهینه سازی و رشد این فرایند است. بدین منظور ضمن مصاحبه کیفی عمیق و نیمه ساختاریافته با 13 نفز از نخبگان و خبرگان سیاستگذاری فرهنگی، متن مصاحبه ها با استفاده از روش قالب مضامین در تحلیل مضمون، در سه مرحله کدگذاری و تحلیل شدند و در مجموع275 مضمون کلیدی،65مضمون یکپارچه کننده و 20 مضمون کلان تولید گردید. بدین ترتیب مسائل بیست گانه فرایند سیاستگذاری فرهنگی کشور در سه حوزه؛ مسائل معرفتی، مسائل زمینه ای و مسائل مدیریتی ظهور پیدا کردند. به گونه ای که در حوزه های معرفتی و زمینه ای هر کدام 5 مساله و در حوزه مدیریتی 10 مساله استخراج شده است. این مسائل بیست گانه، دارای 65 ریز مساله در مراحل سه گانه فرایند سیاستگذاری فرهنگی، تدوین و اجرا و ارزیابی هستند که در تعامل با یکدیگر و ناظر به مراحل فرایند سیاستگذاری فرهنگی کشور می باشند.