حنا کاظمیان

 بیان مسئله: عوامل مختلفی مانند ورود گسترده دوربین عکاسی، تأسیس چاپخانه ها و چاپ کتاب های تصویری، ورود آثار و حضور هنرمندان غربی، بازار بزرگ غرب با سلیقه متفاوت و سفارش های جدید، باعث رواج تصویرگرایی در طراحی فرش ایران شد. یکی از نمونه های نادر تأثیر تصویرگری غربی بر طراحی فرش ایرانی، فرش بافته شده با مضمون «رقص الهه» در دوره قاجار است که طراحی آن از یک نقاشی و گوبلنی متعلق به ناصرالدین شاه (نگهداری شده در تالار کاخ گلستان) الهام گرفته شده است. هدف پژوهش: در این پژوهش هدف بررسی شیوه تأثیرپذیری طراحان فرش ایرانی از هنر غرب در نمونه مورد نظر و شناسایی ساختار طراحی فرش های تصویری دوره قاجار می باشد. سؤالات پژوهش: پژوهش حاضر با هدف پاسخ گویی به سوالات زیر انجام شده است: شیوه تأثیرپذیری طراحی فرش در اثر موردنظر پژوهش بیشتر به کدام گونه از بیش متنیت تمایل دارد؟ در این فرآیند، چه تغییراتی در طراحی اثر موردنظر ایجاد شده است؟ روش پژوهش: این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به روش مطالعات اسنادی، منابع کتابخانه ای و مشاهده آثار موزه ای صورت گرفته است. پژوهش از لحاظ هدف، بنیادی و از لحاظ چیستی، کیفی محسوب می شود. جامعه هدف، فرش رقص الهه است. برای پاسخ به سؤالات پژوهش، از رویکرد بیش متنیت ژرار ژنت بهره گرفته شده است. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد که تأثیر طراحی فرش ساتیر و رقص الهه (بیش متن) از طراحی گوبلن ناصرالدین شاه (پیش متن) بر اساس گونه شناسی بیش متنیت ژنت، در دسته جایگشت (ترانسپوزیشن) و تراگونگی با کارکرد جدی قرار می گیرد. تراگونگی های ایجادشده در بیش متن شامل تغییرات در شکل، ترکیب بندی و رنگ است. هنرمند طراح فرش در خلق یک بیش متن جدید و مستقل، نگاه تقلیدی صرف نداشته و آگاهانه از اثر الهام گرفته است.