درخت حوزه‌های تخصصی

آدونیس» در اسطوره‌شناسی یونان باستان، جوانی است با زیبایی چشمگیر. او که از درخت صمغ متولد شده بود، نیمی از سال را با «پرسفونه»، الهه عالم مردگان، و نیمه دیگر سال را با «آفردیته»، الهه عشق، می‌گذراند. در طول اقامت موقت سالانه آدونیس در عالم مردگان، از اواخر پاییز تا اوایل بهار و آفردیت در جستجوی او ناپدید می‌شد و زمین را بی‌حاصل باقی می‌گذاشت و سرانجام، در بهار او را بازمی‌یافت. در کتابداری، آدونیس واژه اختصاری یک سرویس آزمایشی تحویل مدرک است که کلیه مقالات 224 مجله زیست پزشکی منتشره در سالهای 1987و 1988 را فراهم می‌سازد. ادونیس جدید ممکن است، مثل همتای اساطیری خود برای رسیدن به یک مصالحه بین دو گروه کتابداران و ناشران مفید واقع شود. در چند سال گذشته، شکاف بین بازیابی سریع و موثق اطلاعات از طریق پایگاههای بین‌المللی و تاخیر کند و وقت‌گیر در تحویل مدرک، بیش از پیش خود را نشان داده است. درحالی که شما برای فتوکپی مقاله ای که به آن نیاز مبرم دارید، مجبورید یک تا دو ماه معطل شوید، هر نوع تکنولوژی کامپیوتری چه اندازه می‌تواند مفید واقع شود؟ تا چند سال پیش، کتابداران معتقد بودند که تهیه میکروفیلم مجلات، می‌تواند راه خروجی از این مخمصه باشد. حال می‌دانیم که این وسیله جدید نیز، دسترسی سریعتری را ارائه نمی‌کند و گران هم هست. ذخیره نوشته‌ها در پایگاهها تمام متن ـ راه حل پیشنهادی دیگر- مشکلات دیگری را تحمیل می‌کند: عکسها و حتی فرمولهای ریاضی و شیمی را نمی‌توان ذخیره و تکثیر کرد و دسترسی مستقیم هم گران تمام می‌شود. از چند سال پیش، وقتی سیستمهای ذخیره انبوه مثل دیسکهای نوری 12 اینچ و CD-ROM مورد استفاده قرار گرفت، وضع عوض شد. متنها و حتی عکسها می‌توانند به صورت رقم درآمده و روی دیسکها ذخیره شوند. به نظر می‌رسد با این تکنولوژی جدید، می‌توان کارگاهی Workstation ایجاد کرد که یک سیستم کامپیوتری متکی به PC را به یک CD-ROM ران و یک چاپگر لیزری متصل کند و اطلاعات تمام متن روی دیسکهای لیزری را بازیابی، و خروجی چاپ شده تهیه نماید.

اطلاعات بیش از همه از طریق زبان، بیان و مبادله می گردد و اکثر امکانات بالقوة زبان نیز در جریان انتقال اطلاعات، از طریق تعیین واژه ها و اصطلاحات، بکار گرفته می شود. بنابراین علوم اطلاع رسانی و اصطلاحشناسی تأثیر فراوان بر یکدیگر دارند. بعبارت دیگر، اطلاع رسانی و اصطلاحشناسی شاخه هایی از علوم را تشکیل می دهند که نقاط اشتراک و تجانس بسیاری با یکدیگر دارند و به دلیل داشتن روابط و مناسبات فراوان و برخوردهای مداوم، همواره در هم نفوذ می کنند، از هم می آموزند و پیوندی مستمر بین آنها برقرار است. حداقل می توان گفت که هر دوی آنها در محور اصلی فعالیتهای خود به بررسی متون زبانهای ویژه می پردازند، و لذا قویاً هدف مشترکی را پی گیری می کنند.

حویل مدرک یک مفهوم پویاست که به شدت تحت تأثیر تحولات اقتصادی و فناوری است. طرح فیدو توسط برنامه‌های الکترونیکی کتابخانه‌ بریتانیا حمایت می‌شود و هدف اصلی آن  تهیه اطلاعات روزآمد و مناسب برای مدیران کتابخانه‌ها در این رشته پویاست. بررسی وب سایت‌های مربوط به تحویل مدرک در جهت تلاش برای نیل به این هدف انجام شده است. این نوشته به شناسایی وب سایت‌های  مهم خدمات تحویل مدرک که ممکن است مورد استفاده مدیران کتابخانه‌ها قرار گیرند، می‌پردازد و نقدی جالب از این سایت‌ها از دید شاغلین و محققین بدست می‌دهد. وب سایت‌های مورد مطالعه شامل فهرست‌های تهیه کنندگان مدارک، گزارش برنامه‌های تحقیقاتی، توسعه نظام‌ها، ابتکارات ملی و سایت‌های حرفه‌ای، می‌شود. دامنه این پژوهش جهانی است و تلاش ویژه‌ای نسبت به معرفی سایت‌های خارج از آمریکا صورت  گرفته است.

"آرشیوها و مراکز اطلاعات و مدارک تخصصی ادارات دولتی، شرکت‌ها و سازمان‌ها مجموعه‌ای از مدارک کاغذی را در خود جای داده‌اند که افزایش این مدارک و محدودیت‌های مربوط به فضا و نگهداری از یک سو، و قرارگرفتن سازمان‌ها در جریانی رو به سوی دولت الکترونیکی از سوی دیگر، باعث گردیده این مدارک بیش از پیش به قالب‌های الکترونیکی تبدیل شوند و راهبردهای مدیریت و نگهداری آنان در همان راستا تغییر یابد. راهبرد مدیریتی این نوع از منابع اطلاعاتی تحت عنوان «مدیریت مدارک و رکورد‌های الکترونیکی» مطرح است. مهم‌ترین مسائل در مدیریت این مدارک و رکورد‌ها یکدستی، اعتبار، میان‌کنش‌پذیری، توصیف و بازیابی است که نقش ابرداده‌ها را با توجه به قابلیت‌های آنان در این زمینه‌ها بیش‌تر می‌کند. این مقاله ضمن معرفی استاندارد جهانی مدیریت رکورد‌های الکترونیکی به بحث درباره استانداردهای تدوین‌شده رایج ابرداده‌ای مانند «ئی_جی‌ام‌اس»، «ای‌جی‌ال‌اس»، «جی‌آی‌ال‌اس»‌، و «دی‌سی» می‌پردازد."

یکی از مشکلات کتابداران مرجع, پاسخگویی به سئوالاتی است که دقیق و واضح نیستند. مراجعه‌کنندگان کتابخانه, معمولاً سئوال خود را به گونه ای کلی ومبهم مطرح می‌کنند. در این گونه موارد, اگر کتابدار حدود و ثغور سئوال را مشخص نکند و مستقیماً به سراغ منابع برود, با ناکامی یا ریزش اطلاعات مواجه می شود و به تجربه درمی‌یابد که, قبل از هرگونه جستجویی, با مراجعه کننده گفتگوکند و سئوال را روشن و دقیق کند. ویلیام کتز فرآیند مرجع را شامل مصاحبهء مرجع و استراتژی مرجع می‌داند. مصاحبهء مرجع, گفتگوی کوتاه کتابدار مرجع با مراجعه کننده است و در این گفتگو, که معمولاً قبل از جستجو و مراجعه به قفسه, برگه‌دان و فهرستها و کامپیوترو ... انجام می شود, کتابدار باید سعی کند, مرز و حوزهء سئوال مرجع را مشخص کند تا بتواند به نحو بهتر و دقیقتری پاسخگو باشد. پس از مصاحبهء مرجع, کتابدار باید استراتژی مرجع را مشخص کند. در این نوشته, شگردهایی بیان می شود که نگارنده به تجربه دریافته است به استراتژی نتیجه بخشتری منجر می‌شود.

در این مقاله تصویری جامع از افزایش متون کتابداری و اطلاع رسانی عرضه می شود و منابع و مراجعی که حاصل تحقیقات این دو رشته در ایالات متحده و بریتانیای کبیر هستند، معرفی می‌گردد. رویهمرفته در سالهای گذشته نوشته های در زمینه کتابداری و اطلاع رسانی رشد سریعی داشته است. کانالهای ارتباطی که نتایج تحقیقات را گزارش می کنند افزایش یافته و با سرعت زیاد به افزایش خود ادامه می دهند. بعلاوه کتابخانه ها دامنه موادی را که گردآوری می کنند گسترش داده و بگونه ای وسیع از کامپیوتر و تکنولوژی جدید استفاده می نمایند، این امر بیشتر می تواند حاکی از نیاز به گسترش دامنه خدمات کتابداری و اطلاع رسانی باشد. گزارشهای تحقیقات، پایان نامه ها و تک‌نگاشتهای تحقیقاتی اخیر و نیز مقالات مجلات گوناگون کتابداری و علم اطلاع رسانی منعکس کننده احتیاجات جدیدی هستند که دست اندرکاران کتابداری و علم اطلاع رسانی بتجربة آنها مشغولند.

کی از مهم‌ترین تحولات اخیر در کتابخانهها افزایش دسترسی به ویرایشهای الکترونیکی مجلات منتشره توسط ناشران بزرگ است. دستیابی پیوسته، سریع و به صورت مجازی به متن کامل مقالات، بازنگری اساسی در مورد چگونگی فراهم‌آوری اطلاعات و خدمات کتابخانهها برای استفاده‌کنندگان را ضروری میسازد. سؤالاتی از قبیل این که آیا موجودیت فیزیکی کتابخانهها هنوز هم مورد نیاز است، آیا استفاده‌کنندگان نهایی به تنهایی قادرند امر جستجو و بازیابی اسناد و مدارک مورد نیاز خود را به انجام برسانند، چگونه میتوان خدمات سنتی و نوین را به صورت کارآیی با هم تلفیق و ترکیب نمود، و غیرآن مطرح هستند. بههرحال، در مورد مسائل فنی، مدلهای تجاری و زیرساختهای تحویل و تبادل اطلاعات بین دست اندرکاران سنتی سؤالاتی وجود دارد که هنوز پاسخی به آنها داده نشده است و یک اصل اساسی که کتابخانهها بتوانند براساس آن تصمیم مطمئنی درباره‌ آینده‌ خود بگیرند، وجود ندارد. با شناخت و بررسی جایگاه خدمات تهیه و تحویل مدرک در الگوی جدید، چنانچه تهیهکنندگان اطلاعات، قدر موقعیتها و فرصتهای جدید را بدانند، مطمئناً با توجه به دگرگونی اساسی و قابل توجهی که در وظایف آنها به وجود آمده است، خواهند توانست نقش بهتر و مفیدتری ایفا نمایند.

سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک سازمان رسانه ای بزرگ، برای پیشبرد سیاست های خود به برندسازی برای جلب توجه و تاثیرگذاری بر مخاطبان نیاز دارد. هدف این مقاله، شناسایی مولفه های اثرگذار بر تصویر برند شبکه های سیمای جمهوری اسلامی ایران است. برای شناسایی این عوامل از روش دلفی استفاده شد. در دور اول، پس از مصاحبه ی عمیق با کارشناسان برندسازی، تبلیغات و رسانه، و مدیران شبکه های سیما، از طریق کدگذاری کیفی 56 عامل شناسایی گردید. این عوامل در سه دسته ی «رسانه»، «مخاطب» و «محیط» طبقه بندی شدند. در دورهای دوم و سوم، به وسیله ی پرسشنامه ی محقق ساخته، از میزان تاثیر هر کدام از این عوامل بر تصویر برند شبکه های سیما پرسیده شد. از آنجا که هدف دورهای دوم و سوم دستیابی به اجماع نظر پیرامون عوامل شناسایی شده بود، مجموعا 47 عامل از 56 عامل اولیه، مورد اجماع بیش از 60 درصدی اعضای پانل قرار گرفت. در پایان براساس مولفه های 47گانه شناسایی شده، الگوی مدور لایه ای عوامل موثر بر تصویر برند شبکه های سیمای جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد شد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل و راهکارهای موءثر در رفع نیازهای اطلاعاتی محققین علوم زلزله در دو حوزهء پژوهشی می‌باشد. در این مطالعه ارتباط بین متغیرهای نوع کار، مدرک تحصیلی، و تجربهء محققین با میزان استفادهء آنها از منابع اطلاعاتی مورد بررسی قرار می‌گیرد و با تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌دست آمده، ابتدا با منابع و روش‌های کسب اطلاع در جامعهء فوق آشنا می‌شویم و سپس مسائل و مشکلات آن‌ها در راه تأمین نیازهای اطلاعاتی تعیین می‌گردد.

سازمان جهانی مالکیت معنوی (ویپو) روز 14 ژوئیه سال 1967 با امضای موافقتنامه ای در استکهلم تاسیس گردید. موافقتنامه مزبور  روز 26 آوریل سال 1970 به مرحله اجرا در آمد      . اساس سازمانی که اینکه ویپو نامیده می شود. در سالهای 1883 (تاریخ تاسیس کنوانسیون پاریس) و 1886 (سال تاسیس کنوانسیون برن ) ریخته شد. هر دو کنوانسیون مقدمات تاسیس یک دفتر بین المللی یا دبیرخانه را فراهم ساختند. این دو کنوانسیون در سال 1893 متحد شدند  و تحت عنوانهای گوناگونی بکار پرداختند، آخرین آنها، دفتر متحد بین المللی حمایت از مالکیت معنوی است که به BIRPJ (کلمه  اختصاری عنوان فرانسوی آن) نیز معروف است، ویپو در 17 دسامبر 1974 بعنوان یک آژانس تخصصی در شمار سازمانهای تخصصی ملل متحد درآمد.

در این مقاله، پس از ذکر مقدمة کوتاهی دربارة سابقه تاریخی کتابخانه ها و خدمات اطلاع رسانی چین، به تکامل و وضع موجود آنها اشاره می شود. بر کاربرد اطلاعات، بعنوان خط مشی اساسی در نوسازی چین تاکید می گردد. آنگاه عناصر اصلی نظام اطلاعاتی که بوسیله موسسه اطلاعات علمی و فنی (ایستیک) هماهنگ می گردد و نظام کتابخانه های چین توصیف می شود. سپس آموزش کارکنان و جنبه های خودکار کردن خدمات اطلاعاتی مورد بحث قرار می گیرد. مقاله، مبتنی بر تجارب شخصی نویسنده است که سالها در راس موسسه اطلاعات علمی و فنی چین بخدمت مشغول بوده است.

فهرست کتابخانه, صورتی از کتابها و سایر مواد خواندنی موجود در یک کتابخانه یا چند کتابخانه است. این صورت معرّف کتابهایی را دربرمیگیرد که طبق یک طرح معین مرتب شده اند. تفاوتش با کتابشناسی در این است که فهرست صورتی است که منابع یک مجموعه, یک کتابخانه یا منابع مجموعه ای از کتابخانه های یک ناحیه یا کشور را ثبت, توصیف و نمایه میکند. فهرستنویسی به مراحل عملیات گوناگونی گفته میشود که برای تهیه معرفهای مواد خواندنی دریک مجموعه و نگهداری آن انجام میشود.

برنامه ریزی های منطقه ای و عمرانی ایجاب می کند که برای شناخت مسائل اقتصادی و اجتماعی کشور، سنجش عملکرد سیاستها در زمینه تعیین اولویت های مختلف و مطالعه تغییرات اقتصادی و اجتماعی حاصله و اتخاذ تصمیمات اجرائی لازم و بموقع، بررسی هائی چند بر مبنای داده های آماری انجام گیرد. این بررسی ها مبتنی بر اطلاعات آماری دستگاههای مختلف مملکتی انجام می گیرد و انتشارات سازمانهای دولتی که در سطوح وسیع، اطلاعات و ارقام آماری مورد نیاز را در اختیار قرار می دهد، در انجام بررسی های مزبور نقش اصلی و سازنده را ایفا می کند. اطلاعات و داده های آماری معمولاً از دو طریق سرشماری و آمارگیری نمونه ای و گاهی از طریق ثبت جاری وقایع فراهم و گردآوری می شوند.

در این مقاله ثابت می شود که میتوان با ترکیب مطالب تعدادی منبع ماشین خوان (machine-readable)بانک واژگان ساخت. همچنین درباره اطلاعاتی بحث می شودکه در واژه هست و در بازیابی اطلاعات (information retrieval) و دیگر حوزه های پردازش زبان نظیر رابطه های بانک اطلاعات (database interfaces) و نظامهای خود کاربرگه آرائی به کار میرود. ساختار بانک واژگان که در نظام مدیریت بانک اطلاعات رابطه ای اراکل (Oracle Relational Database) (Management System) طرح جدولهای موجود در بانک مذکور نیز توصیف خواهد شد. دستیابی به بانک علاوه بر فهرست الفبائی سنتی از راه ریشه به مشتق و برعکس و از راه روابط واژگانی ومعنائی کلمه ها نیز میسّر است به طوری که بانک هم به صورت تزار روس و هم به شکل فرهنگ لغت به کار می رود. بانک مورد نظر دارای فهرستی بی انتها (open-ended) و تعریف دار (Self-defining) است. ویژگی واژه های هر جدول در خود بانک نیز مشخص شده است. این بانک را میتوان به راحتی و بایک رابط (SQL) که افزایش واژه های جدید به جدولها را آسان میکند گسترش داد.

مرکز ‌اطلاعات شبکه کشاورزی (ای.جی.ان.آی.سی)، نظام اشاعه اطلاعات اینترنتی برای بهبود کیفیت منابع و اطلاعات کشاورزی می‌باشد. در حال حاضر بیش از 35 سازمان در این شبکه فعال هستند که هر یک بخش کوچکی از اطلاعات تخصصی آن را تأمین می‌کند. این نظام اطلاعاتی شامل برنامه‌های منظم جهت مداری است که اطلاعات کشاورزی و امور مربوطه و منابع مرجع چند رسانه‌ای برای استفادهء عموم، دانش‌پژوهان، گروه‌های تجاری و کاربران دولتی فراهم می‌آورد. بعضی از اهداف ای.جی.ان.آی.سی از این قرار است: شناسایی و ارزیابی مجموعه عظیم اطلاعات و منابع الکترونیکی، سهولت دسترسی و بازیابی از مفیدترین منابع اطلاعاتی، گردآوری کامل‌ترین آن‌ها، اطلاع‌رسانی به متخصصین مناطق تحت بررسی و خدمات مرجع پیوسته، استفاده ازخصوصیت اشاعه اینترنتی به عنوان اهرمی جهت اطمینان خاطر از این که کار و مسئولیت به یک نسبت در این امر دخالت داشته‌اند و سهولت در همکاری و ارتباط بین جامعه بزرگ کشاورزی، ویژگی شاخص هر یک از این مراکز ارائه خدمات مرجع می‌باشد. اعضاء همواره خلاصه‌ای در مورد این مرکز و دو نمونه مطالعاتی در دسترسی کاربران قرار می‌دهند. آنها کارهای انجام شده توسط دانشگاه مینه سوتا در آماده‌سازی برای انتقال منابع مرجع به دانشگاه، ایالت تا سطح جهانی را شرح می‌دهند و نیز تلاش‌های دانشگاه ایالتی واشنگتن را برای ساخت مجموعه مراجع دیجیتالی به بحث می‌پردازد.

در شئون مختلف نظام اطلاع‌رسانی کشور پراکندگی و تشتت مشخصی حاکم است. یکی از عوامل موثر در این ناهماهنگی، نبود الگویی واحد برای ذخیره اطلاعات کتاب شناختی بر روی رسانه های جدید اطلاع رسانی ـ همچون کامپیوتر ـ در سطح ملی است. کشورهای پیشرفته از سالها پیش و کشورهای در حال توسعه طی دهه اخیر، هر یک الگویی ملی را برای خود طراحی و مورد استفاده قرار داده اند. در ایران نیز، پیش نویس الگویی تحت عنوان «ایران مارک» توسط مراکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، با اقتباس از الگویی به نام «یو. اس. مارک» که در کتابخانه کنگره مورد استفاده قرار گرفته، تدوین شده است. امید است این پیش نویس بتواند بین مراکز اطلاعاتی، نقش موثری را در هماهنگ نمودن شیوه‌های ذخیره و مبادله اطلاعات کتاب شناختی، ایفا نماید. این مقاله مروری است بر شرایط فعلی حاکم بر مراکز اطلاعاتی کشور و تشریح دلایل لزوم استفاده از یک الگوی ملی. در پایان مقاله نیز، خلاصه ای از الگوی مزبور ارائه شده است.

تکامل فوق العاده و بی سابقه حوزه های اطلاعات تخصصی, کار را در جریان زمان به یک سری دانش های مختلف مربوط گردانیده است. این دانش ها یا هم اکنون جاافتاده و استحکام یافته اند و با اینکه درحال قوام گرفتن و استحکام یافتن هستند. تکامل حوزه های اطلاعاتی تخصصی همچنین به تحقیق در مناسبات اساسی متقابل بین این حوزه ها و نیز بررسی ترتیب منطقی آنها در نظام دانش ها منجر شده است. ما در اینجا آنچه را که مربوط به حوزه های اطلاعات تخصصی می‌شود حوزه های موضوعی و آن دانش هایی را که به این حوزه ها مربوط هستند حوزه های احاطی نام می‌گذاریم.

در مستندسازی رایانه ای به طور معمول نمایه سازی با نظر به متن انجام می شود و نه با توجه به استفاده کنندگان از رایانه، که [در واقع] خوانندگان این مدارک هستند. امروزه که کاربران بر اطلاعات مستندسازی شده ای که از طریق ارتباط پیوسته بازیابی می کنند، کنترل بیشتری دارند، این وضع در حال دگرگونی است. این مقاله گزارشی است از پروژه ای که به منظور کشف نیازهای کاربران از دو بعد به هم تنیده دانش و زبان انجام گرفته است. این گزارش مربوط به استفاده کنندگان از سیستم IBM AS/400 و مستندسازی حفاظت رایانه ای است. طرح های پیشنهادی با در نظر گرفتن نیازهای زبانی و دانش کاربران، روش نوینی را در ایجاد نمایه ها عرضه می دارد.