درخت حوزه‌های تخصصی

مقاله حاضر به کارکردهاى سرنوشت‏ساز معارف عقلى، در باب پاسخگویى به پرسشهاى موجود درباره مبدأ، معاد و وحى پرداخته است و تأکید مى‏کند که بر خلاف دیدگاه حس‏گرایانِ جهان معاصر و متکلمان غربى که معرفت عقلى و دانش مفهومى و حصولى را تعطیل مى‏نمایند، متون اسلامى ـ مانند قرآن و نهج‏البلاغه و... ـ پر است از ادلّه، شواهد و قرائنى که پیوند علم و ایمان را تعلیم مى‏دهند. تأسف نگارنده بر این است که على رغم این آموزه اسلامى، گاه دیده مى‏شود که دست اندیشه و تفکر علمى و عقلى از مدعیات دینى و دریافت‏هاى عرفانى کوتاه پنداشته مى‏شود و آنگاه این کاستى به اندیشوران دینى و بلکه به نفس دین اسناد داده مى‏شود. بیان امتیاز برهان بر ذات در مقایسه با برهان بر صفات واجب، مطلب دیگرى است که به تناسب بحث و با رویکرد نقدى به دیدگاه متکلمان، در پایان این نوشتار آمده است.

نشانه‌شناسی یکی از دانش‌های نوپا است که تأثیرات عمیقی در بررسی نصوص دینی و ادبی نهاده است. تأثیر این دانش به حوزه‌های ادبی و دینی‌محدود نمی‌شود؛ بلکه حوزه‌های بسیاری مانند: هرمنوتیک، زبانشناسی، فلسفه، هوش مصنوعی و…، رنگ مباحث آن را به خودگرفته‌است. در این مقاله، نخست توصیفی از خود دانش‌ نشانه‌شناسی به میان آمده، سپس فعالیت‌های نشانه‌شناختی علمای دین بیان شده و ارتباط آن با معرفت دینی تشریح شده‌است. معرفت دینی، معرفتی نص ـ محور است و فعالیت‌های نشانه‌شناختی بر روی نص، هستة اصلی معرفت دینی را فراهم می‌آورد. نشانه‌شناسی دربسیاری از دستاوردهایش با معرفت دینی ارتباط می‌یابد. دراین‌مقاله از چهاربحث عمده سخن به میان آمده‌است‌که تاثیرات نشانه‌شناسی بر معرفت‌شناسی دینی را نشان می‌دهد. این مباحث عبارتنداز: ــ بیان فعالیت‌های عمدة نشانه‌شناختی عالمان دین. ــ منطق فهم نصوص دینی. ــ ابطال‌پذیری در فهم (نظر امبرتو اکو). ــ نامحدود بودن فرایندنشانگی.

مفهوم ایمان در فرهنگ اسلام، مفهومی اساسی و با اهمیت است. با وجود این اهمیت محوری، نه قرآن کریم و نه هیچ کتاب آسمانی دیگر، به تعریف صریح این مفهوم نپرداخته اند. چرا که از یک سو روش کتابهای آسمانی این نیست که یک مفهوم را به صورت لفظی تعریف کنند بلکه در عمل و با بیان ویژگی ها و آثار این حقیقت در مواضع و حالات مختلف، مخاطب را به فهمی متکامل از ایمان سوق می دهند. از سوی دیگر مفهوم ایمان نیز از امور عینی مادی نیست که بتوان مصداقی از آن را پیش چشم مخاطب آورد بلکه از مفاهیم انتزاعی و معنوی است که تعریف مصداقی آنها امکان پذیر نیست و بهترین راه برای تعریف این نوع مفاهیم انگاره سازی است. در این مقاله ضمن بحثی معناشناختی از منظر قرآن کریم، به تحلیل حقیقت ایمان می پردازیم.

ایمان به عنوان گوهر شریعت الهی و اساس بندگی خدای متعال مسائل تفسیری و کلامی فراوانی را نزد دانشمندان برانگیخته است. اشتداد پذیری ایمان از مهمترین مسائل است و پاسخ به آن در گرو تحلیل ماهیت ایمان و نسبت آن با اسلام است. این مقاله با بیان اینکه دو مفهوم ایمان و اسلام در روی آورد قرآنی نه مساوق و نه مترادف بلکه دو امر متمایز اما مرتبطند و اینکه ایمان هویتی مؤلّف از تصدیق قلبی، اقرار زبانی و عمل است، مبنای قرآنی نظریة اشتداد پذیری ایمان را نشان می دهد.