درخت حوزه‌های تخصصی

صنعت مد لباس به عنوان یکی از صنایع فرهنگی فراگیر و سودآور جهان امروز، ماهیت پیچیده ای دارد که هر گونه سیاست گذاری در قبال آن ناگزیر از مطالعه نظام مند ساز و کار آن در جامعه است. در این پژوهش نظر به نقش جدی رسانه ها در شکل دهی به فرهنگ و سبک زندگی، سیاست رسانه ای مد لباس مبتنی بر مسئله شناسی چرخه مد لباس در جامعه ایران و همچنین مطالعه وضعیت موجود سیاست های این حوزه (پیشینه سیاستی)، مورد توجه قرار گرفته است. مطالعه چرخه مد با بهره گیری از روش مصاحبه عمیق و مطالعات اسنادی و تحلیل داده ها با روش تحلیل مضمون، ما را به هشت مسئله محوری همچون «مشکلات معرفتی و سردرگمی شناختی در حوزه مد اسلامی ایرانی»، «عدم وجود اقتصاد سیاسی مد لباس اسلامی ایرانی»، «دیده نشدن و عدم ظهور جدی الگوهای لباس بومی» و ... رساند؛ مسائلی که در ارتباط جدی با کلان مسئله «نبود برندهای جریان ساز بومی اسلامی ایرانی در حوزه مد لباس» قرار دارند. در نهایت بر اساس این هشت مسئله، هشت اولویت سیاست رسانه ای و 38 توصیه سیاستی متناظر با آن ارائه شد. از جمله این اولویت ها می توان به «کمک به رفع مشکلات معرفتی و مهارتی حوزه مد لباس»، «کمک به شکل گیری اقتصاد سیاسی مد لباس» و «کمک به دیده شدن هر چه بیشتر الگوهای بومی مد لباس در زندگی روزمره مردم» اشاره نمود.

اگر که هدف از سیاستِ دموکراتیک مشارکت آگاهانه ی افراد در تعیین سرنوشت عمومی باشد، طبعاً رسانه به مثابه واسطه ی ارتباط حکومت و شهروندان اهمیت محوری می یابد. همزمان، با توجه به تکثیر رسانه ایِ فزاینده ی اطلاعات در عصر مجازی شدنِ فرهنگ این مشکله ی اساسی برجسته می گردد که آیا رسانه ای شدنِ فزاینده ی «جهان - زیستِ» معاصر به یک کنش سیاسیِ مترقی در جهت تعمیق خودآیینیِ شهروندان می انجامد یا – باتوجه به فوران پیام ها در عصر رسانه های مجازی- به سرگشتگی و بی تفاوتیِ سیاسیِ شهروندان و حتی سیاستِ تکنولوژیک/ الکترونیکِ معطوف به کنترل شهروندان؟ مقاله ی حاضر درصدد است تا با بهره گیری از مزایای رویکرد «ساختار/ کارگزار» به بررسی این مشکله بپردازد. در این راستا پس از بررسی دو رویکرد متقابل (یعنی دموکراسی مستقیمِ الکترونیکی در برابر پایان امر سیاسی در فرهنگ مجازی)، برداشتی از دموکراسیِ رسانه محور را به مثابه بدیل دموکراسیِ رایج مطرح می سازد.

گفتمان با نقش معنادار رفتارها و ایده های اجتماعی در زندگی سیاسی اجتماعی انسان ها و جوامع سروکار دارد، به گونه ای که در آن، سیستم های معانی، جهان بینی و فهم مردم از نقش خود در جامعه را جهت می دهد. گفتمان ها با باید و نبایدها سرو کار دارند و به اصطلاح، هنجاری و شبه ایدئولوژیک هستند که با تغییر ارزش ها، نگرش و رفتار افراد و جامعه پیوند می یابند. نظریه گفتمان به زبان ساده؛ یعنی ایجاد فضایی از اندیشه ها به گونه ای که این اندیشه ها، بر دیگر حوزه های اندیشه ای حاکم و مسلط شود تا جایی که الگوی رفتاری مردم بر اساس آن شکل گیرد. به تعبیر دیگر، در گفتمان به گونه ای با تصویرسازی برای جامعه سر و کار داریم که از طریق خلق واژگان، اصطلاحات، تصاویر، ایده ها و گزاره های مرتبط و منسجم و به اندازه کافی، قانع کننده، به تغییر و شکل دهی رفتار مخاطب و مردم نظر داریم. گفتمان در فضای تعاملی ایجاد می شود؛ تعامل با تاریخ، تعامل با شرایط اجتماعی، تعامل با قدرت و تعامل با نهادها به ویژه نهادهای ارتباطاتی و رسانه ای. در بحث سیاست گذاری عمومی با توجه به این امور و از طریق اقناع و ترغیب، به وسیله رادیو و تلویزیون می توان از گفتمان به مثابه یک ابزار سیاست گذاری در سطح کلان جامعه و بین الملل بهره جست. به طور کلی، دال مرکزی، مفصل بندی، هژمونی و سلطه، عاملیت، ضدیت و غیریت سازی، ایجاد یک نظم اندیشه ای و نظم اجتماعی نوین و... از مؤلفه های اصلی گفتمان تلقی می شوند. در مورد پایان هستی و جهان، دو دیدگاه بدفرجام انگاری و خوش فرجام انگاری وجود دارد که در تضاد و تقابل یکدیگر قرار دارند. ما بر این مدعا هستیم که بر اساس آموزه های اسلامی به ویژه تعالیم تشیع، آینده و پایان خوش و پر از نشاط، امید و زیبا برای انسان و جهان تصویر شده است. این ایده را به واسطه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به صورت یک گفتمان غالب با حوزه گستره جهانی می توان مطرح کرده و بدین شکل، فضای غالب گفتمانی را با محوریت جمهوری اسلامی توسعه داد. با توجه به اصول و مبانی اندیشه ای و جهان بینی اسلامی، مؤلفه های گفتمان خوش فرجام انگاری جهان که در نظریه فرج و موعودگرایی مکتب تشیع منعکس شده است و در آن، به توحیدمحور بودن، حکیمانه و هدفدار بودن خلقت و نظام آفرینش، بهره مندی هستی از غایت و نهایت حکیمانه، خلافت الهی انسان، حکومت عدل صالحان در آخرالزمان، برقراری صلح و امنیت جهانی، برقراری جامعه صالح و دولت کریمه به عنوان مفصل بندی این گفتمان اشاره شده است. در دیگر نظام های فکری و سیاسی نسبت به پایان تاریخ و پایان هستی چنین صراحتی منطقی و منسجم با عنوان گفتمانی خوش فرجام انگاری وجود ندارد، بلکه به ناخوش فرجام انگاری تمایل دارند یا در برخی از نظام های فلسفی و عقیدتی، دیدگاه های نزدیک به موعودگرایی موردنظر فلسفه انتظار و فرج وجود دارد که به انسجام گفتمانی فلسفه فرج نیست. از آنجا که این گفتمان، نویدهای امیدوارکننده و نشاط آفرینی برای بشر حیران شده امروزین در انواع مکاتب و فلسفه ها دارد، می تواند به صورت شایسته گسترش بیابد.

دیدگاه‌های متفاوت و گاه متعارضی درباره تاثیرپذیری مخاطبان از مطالب سیاسی رسانه‌ها وجود دارد. نویسنده دراین مقاله کوشیده‌است تا مبانی نظری این اختلاف دیدگاه‌ها و جابه‌جایی های عمده روش شناختی را در بررسی تاثیرپذیری مخاطبان از مطالب سیاسی رسانه‌ها تبیین کند. همواره محققان به این پرسش اندیشیده‌اند که چه عواملی سبب شده است تا بحث درباره تاثیرپذیری مخاطبان از رسانه‌ها چنین طولانی و دنباله‌دار شود و نتایجی گاه متضاد و در تعارض کامل با یکدیگر به دنبال داشته‌ باشد. برخی از دیدگاه‌ها علت این تعارضات را در استفاده پژوهشگران از نظریه‌هائی می‌دانند که بر پایه روش‌های تحقیق نامناسب شکل گرفته‌اند و راه حل این تعارضات را دست‌یابی به نظریه‌ای جامع با به کارگیری روش‌های فراگیرتر می‌دانند. راه حلی که پیش روی همه محققان علوم اجتماعی قرار داشته‌است اما با موفقیت و پیشرفت بسیار کمی همراه بوده‌است. از این رو به نظر می‌رسد که نگاه تردید‌آمیز تاثیر رسانه‌ها بر مخاطب ریشه‌ای عمیق‌تر از این داشته باشد که کشف آن تنها در سایه توجه به ملاحظات فرهنگی، ایدئولوژیکی و فنی میسر می‌گردد.

اطلاع رسانی رسانه، از راه های تغییر رفتار زیست محیطی است که در صورت وجود تعامل مناسب میان رسانه و مخاطب، واکنش های غیرمنتظره در رفتار شهروندان را کاهش می دهد و کنشی به نسبت قابل پیش بینی را در سیاستگذاران، جامعه موجب می شود. این تعامل در مسائل غیرمتعارفی همچون استفاده از آب بازیافتی حساسیت و اهمیت بیشتری دارد. پژوهش حاضر با هدف واکاوی معنایی در واکنش شهروندان نسبت به این مسئله، با روش نظریه زمینه ای انجام شده است. در روش نمونه گیری با حداکثر تنوع با 23 نفر از افراد مصاحبه شد و داده ها در قالب 107 مفهوم، 39 مقوله محوری و یک مقوله هسته کدگذاری شدند. نتایج نشان داد که افراد «بی اعتمادی نهادی» را زمینه نپذیرفتن اخبار رسانه در نظر می گرفتند و «مخاطره ادراکی» و «درک قدرت منفعت طلب» از شرایط علّی مهم تلقی می شد. در این پژوهش، مقوله هسته «استحاله اعتبار خبر رسمی و پذیرش ریسک هدفمند شایعه» است.

با ظهور رسانه های جدید و نظریه های ارتباطی خاص آنها و البته به تبع شرایط اجتماعی هر دوره، نگاه های تازه ای در خصوص تعامل دین و رسانه شکل گرفته است. تعامل دین و رسانه ، چه در نقش دو نهاد اجتماعی و چه پیام و ابزار انتقال، با توجه به وظایف رسانه ای و وجوه مختلف دینی موجود در سراسر دنیا نسبت به هریک از ادیان بزرگ، هنوز موافقان و مخالفان بسیاری در سراسر دنیا دارد. تلویزیون مهمترین رسانه در ایران است و ظرفیت های ویژه ای در راستای تبلیغ دینی دارد. در این پژوهش انگیزه های مخاطبان از دیدن برنامه های دینی تلویزیون به ویژه مناسک دینی و تأثیر آن بر دینداری افراد را بررسی کرده ایم. در این راستا از روش پرسشنامه و جامعه آماری دانش آموزان دبیرستانی به تعداد 382 نفر استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که به طور متوسط تمایل بسیار کمی به دیدن این گونه برنامه ها از تلویزیون وجود دارد اما ارتباط بین تماشای این گونه برنامه ها و سطح دینداری افراد مثبت است و شدت متوسطی دارد. همچنین مهمترین علت تماشانکردن این برنامه ها، کسل کننده بودن و یکنواختی آنهاست.

امروزه بازی های رایانه ای، به عنوان رسانه ای تعاملی، محیطی برای کاربران خود فراهم کرده اند که موجب ایجاد حس حضور در آنها می شود. حس حضور در فضای مجازی بازی های رایانه ای، به هم ذات پنداری و حتی فراتر از آن، به یکی شدن کاربر با شخصیت درون بازی منجر می شود. یکی شدن کاربر با شخصیت درون بازی، هویتی مجازی برای او به وجود می آورد. با گذشت زمان و تداوم حضور در فضای بازی های رایانه ای، هویت واقعی کاربر با هویت مجازی درهم می آمیزد و تغییر و تحول آن تابعی از متغیرهای عناصر مجازی می شود. پرسشی که مقاله حاضر در صدد پاسخ به آن برآمده، چگونگی به وجود آمدن حس حضور در کاربران بازی های رایانه ای و کیفیت تأثیرگذاری هویت مجازی این رسانه نوظهور بر هویت واقعی مخاطب است. از این رو با توجه به دیدگاه نظریه پردازان حوزه رسانه های تعاملی و با گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و تبیین آنها به صورت توصیفی تحلیلی، این فرض بررسی می شود که به واسطه فرم زیبایی شناختی سینمایی، روایت های تعاملی و ظرفیت های منحصر به فردی که این رسانه در اختیار بازی های رایانه ای قرار می دهد، زمینه ایجاد محیطی فراهم می شود که به تبع ایجاد حس حضور در کاربر، هویت واقعی او را دستخوش دگرگونی می کند.

امروزه، اینترنت با ضریب نفوذ گسترده خود توانسته است حوزه های مختلف زندگی افراد را متأثر کرده و با ایجاد حوزه ای متعلق به خود، فضایی ایجاد کند که افراد بتوانند با گریز از محدودیت ها به بیان خود اقدام کنند. افراد در اینترنت به اسامی قابل جستجویی تبدیل می شوند که رخدادها و فعالیت های زندگی روزمره آن ها از دید کسی پنهان نمی ماند. در پژوهش حاضر رابطه استفاده از اینترنت و تمایل به خود اظهاری بررسی شد. اطلاعات به دست آمده از نمونه آماری 225 نفری این پژوهش با نرم افزار spss تحلیل شد و رابطه میان متغیرهای پژوهش از طریق آزمون های همبستگی سنجیده شد. یافته ها نشان می دهد میزان دسترسی به اینترنت، میزان خدمات مورد استفاده از اینترنت و تنوع اهدافی که افراد در استفاده از اینترنت دارند، همگی با خود اظهاری و بیان ویژگی های شخصی افراد رابطه دارند؛ همچنین هر چه تمایل به گمنامی در اینترنت بیش تر می شود، خود اظهاری افراد نیز بیش تر می شود. داده های به دست آمده از نمونه مورد نظر ضمن تأیید وجود رابطه بین دو متغیر استفاده از اینترنت و خود اظهاری، نشانه آن است که استفاده بیش تر از اینترنت به خود اظهاری و بیان بیش تر ویژگی های مربوط به حوزه شخصی افراد منجر می شود.

توسعه فناوری رسانه، امکان پخش همزمان پیام های چندگانه را در قالب پیام های متنی و زیرمتنی در تلویزیون فراهم آورده است. پیام های متنی، همان برنامه های متعارفی هستند که صفحه نمایش را به خود اختصاص می دهند و پیام های نوشتاری زیرمتنی، در قالب نوار رونده در زیر صفحه نمایش از نظر می گذرند و به لحاظ موضوعی می توانند هماهنگ یا ناهماهنگ باشند. اصحاب رسانه مایل به استفاده بهینه از هر دو ظرفیت متنی و زیرمتنی هستند. با نظر به هدف های مخاطب، محدودیت پردازش اطلاعات در حافظه فعال و ملاحظات نظریه پردازش دوگانه، اینکه مغز پیام های همزمان را به گونه مؤثر مورد توجه و پردازش قرار دهد، محل سؤال است. پژوهش حاضر، حالات مخاطب را در دو موقعیت هدفمند / غیر هدفمند در تعامل با حالات هماهنگی / ناهماهنگی موضوعی این پیام ها مورد بررسی قرار داده و تأثیر آن را بر میزان یادآوری مطالعه کرده است. برای این منظور 150 شرکت کننده در قالب پنج گروه 30 نفری، با هدف های متفاوت، در معرض ترکیب مختلفی از پیام های متنی و زیرمتنی قرار گرفته اند. یافته ها نشان می دهد که دو عامل هدفمندی و هماهنگی می توانند در شرایطی، بر کانونی کردن پردازش و بیشینه کردن یادآوری پیام ها مؤثر باشند.