درخت حوزه‌های تخصصی

این پژوهش به دنبال بررسی چالش های جمهوری خواهی رضاخان در دوره مجلس پنجم است. بر این اساس، نتایج پژوهش حاکی از آن است که جنبش جمهوری خواهی یکی از مهم ترین تلا ش های روشنفکران و تجددگرایان هوادار رضاخان برای تغییر نظام سیاسی مشروطه به نفع رضاخان و ریاست جمهوری وی بود که با هدف تمرکز سیاسی و ایجاد حاکمیتی مقتدر و مدرن صورت می گرفت. این جنبش در سال 1302 مطرح شد که به دنبال برقراری نظام جمهوری و برکنارکردن سلطنت قاجار بود، اما این جریان، در صورتی می توانست به نتیجه برسد که مجلس شورای ملی نیز با تصویب قانونی راه را برای تشکیل آن هموار می سازد. به این منظور، سردار سپه انتخابات مجلس پنجم را سرعت بخشید و مجلسی مرکب از دو گروه اکثریت هواخواه جمهوری و اقلیت مخالف تشکیل شد، ولی این مجلس به علت وجود مخالفانی چون آیت الله مدرس دچار چالشی جدی در به تصویب رساندن جمهوری خواهی شد. بنابراین جمهوری خواهی رضاخان به دلیل مخالفت گروه های مختلف به شکست انجامید. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی است که از منابع تاریخی دست اول بهره برده شده است.

هدف: هدف از این نوشتار تبیین و تحلیل مسأله جانشینی و ریاست ایل کلهر، به عنوان یکی از مسائل مورد نزاع و کشاکش ولایت کرمانشاهان در فاصله سال های 1285 تا 1320 می باشد. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر اسناد مراکز آرشیوی، نسخه های خطی، روزنامه ها و تاریخ های محلی انجام پذیرفته است. یافته ها و نتایج پژوهش: یافته های پژوهش حاکی از آن است که وجود مدعیان متعدد و پر قدرت در دوره مورد مطالعه پژوهش از یک سو و تلاش حکمرانان کرمانشاهان در انتصاب افراد نزدیک به خود در مقام ریاست ایل از سوی دیگر از عوامل اصلی کشاکش های درون ایلی کلهرها بوده است. از طرف دیگر، رفع کشاکش های داخلی ایلات جدای از ثبات ولایت، ضامن مسأله مهم و حیاتی دریافت مالیات هم بود بنا بر این حکمرانان کرمانشاهان به طور فعال در این جریان دخیل بودند. در همین راستا به منظور دریافت منظم و به موقع مالیات، در پی انتصاب حاکمان مقتدر و نزدیک به خود بودند. واکنش مدعیان و توده ایلی به این انتصاب از عوامل دیگر کشاکش های جانشینی ایل کلهر در دوره مورد نظر بود.

میر سید علی همدانی (714-786 ه . ق) از عرفای مشهور قرن هشتم است، که در علوم مختلف تبحر داشت، وی در زمینه مذهبی و عرفانی آثار ارزنده ای داشت. که تعداد آن ها از صدرساله و کتاب تجاوز می کند. میر سید علی پایه گذار فرقه همدانیه در عرفان می باشد که توانست بر برخی فرقه های بعد از خود نیز تأثیر بگذارد. پژوهش حاضر با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی با واکاوی اوضاع سیاسی، فرهنگی، اجتماعی حاکم در دوران حیات این عارف و اندیشمند مسلمان بدین یافته ها دست یافته است که در پی درگیری ها و آشفتگی های سیاسی دوران ایلخانی و دوران پس از آن (حکومت های محلی) و دوره تیمور، نزاع و زد و خوردهای بین حاکمان محلی، قدرت گیری فئودال ها حیات اجتماعی ایران دوره هایی از بحران را پشت سر گذاشته است، که سبب ظهور شاخه های تصوف و نیز مهاجرت های بزرگی گشته است. از جمله مکان های مورد توجه هندوستان بود که میر سید علی با مهاجرت به آنجا و با احیاگری فرقه ای صوفی در گسترش اسلام صوفی منشانه در هندوستان تأثیر داشته است.

تحول در راه سازی شوسه در ایران، از دوره قاجار شروع شد. در این تحول، نقش روشنفکران، قدرت های خارجی و پیوستن ایران به اقتصاد جهانی، بسیار مشهود بود. در این دوره توسعه راه سازی در کشور، به طور مستقیم با اقتصاد، رشد اجتماعی، بهداشتی و در نهایت توسعه و پیشرفت کشور در رابطه بود. ایجاد راه شوسه متناسب با اقتصاد و جمعیت منطقه مازندران، از دوره صفویه به عنوان یکی از اهداف نظام حاکمه مطرح بود تا اینکه در دوره ناصرالدین شاه قاجار(1264-1313ه .ق)، این طرح عملیاتی شد و راه شوسه مازندران ساخته شد. از نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی و در دوران سلطنت ناصرالدین شاه، با رشد جریانهای اقتصادی و سیاسی جهان غرب و پیوستگی روزافزون اقتصاد و سیاست کشورها با یکدیگر، حکومت ایران متوجه نیاز به راه های نوین شد؛ ولی در این راستا مشکلات و چالشهای جدی فراروی شاه قاجار برای ایجاد راههای شوسه وجود داشت که مهمترین آنها نگرانی های سیاسی و نظامی از ایجاد چنین راه هایی بود. راه های جدید می توانست ساختار سنتی ارتباطات در ایران را به نفع قدرت های خارجی همسایه تغییر دهد، قدرت قبایل و طوایف ایلی را گسترش داده و در نهایت پایتخت سیاسی کشور را در معرض هجوم نظامی آسانتر قرار دهد. ناصرالدین شاه برای غلبه بر این نگرانی ها، سیاست توسعه تدریجی راه ها و حرکت توام با احتیاط را در پیش گرفت. وی اولین سعی جدی خود برای ساخت راه شوسه را معطوف به ساخت راه مازندران کرد. زیرا در مازندران، نفوذ قدرت های خارجی کمتر بود، طوایف رقیب نیرومندی وجود نداشت و طوایف ساکن منطقه روابط تنگاتنگی با دولت قاجار داشتند و از نظر اقتصادی نیز می توانست پایتخت سیاسی را در مسیر رشد و شکوفایی قرار دهد. در این مقاله مشکلات و فرایند راه سازی شوسه را در منطقه مازندران با تاکید بر سیاست های داخلی و خارجی ناصرالدین شاه مورد بررسی و تبیین قرار می گیرد.

اگرچه در عصر قاجاریه، گیلان به عنوان تولیدکنندة عمدة ابریشم و نیز گذرگاه اصلی تجارت خارجی ایران ازطریق دریای مازندران، جایگاهی چشمگیر در اقتصاد کشوری و منابع درآمد دولت مرکزی داشت، فاقد راه مواصلاتی مناسب با بخش های داخلی ایران بود. از سفرنامه های قرن 19م./14-13 ﻫا.ق. چنین برمی آید که به رغم اهمیت ارتباطات در فرایند توسعه، قاجاریه جز راهی مالرو و صعب العبور برای گیلان تدارک ندیدند. با وجود این، هنگامی که دولت توسعه طلب روسیة تزاری بااستفاده از سیاست درهای باز ناصرالدین شاه، تهران را به ا عطای امتیاز راه شوسة گیلان به کمپانی روسی بیمه و حمل و نقل ایران وادار کرد (ذیحجة1310 ها.ق./ جون 1893م.)، اهالی گیلان از این اقدام استقبال نکردند. افزون بر این، به وقت افتتاح راه شوسه (رمضان1316 ﻫ .ق.) شورشی علیه کمپانی روسی راه در رشت برپا شد، که این قیام موفق، با تأثیر در مناسبات ایران و روسیه، نزدیک بود به مداخلة نظامی روسیه در ایران منجر شود. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی سیاست قاجاریه درقبال راه گیلان و موانع توسعة آن، علل مخالفت اهالی گیلان با کمپانی روسی راه بررسی میشود. خاستگاه اجتماعی، انگیزه و عملکرد این مخالفان درکنار سیاست دولت روسیه درقبال راه شوسه، دیگر موضوعاتی اند که در این تحقیق بررسی شده اند