درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲٬۵۴۱ تا ۲٬۵۶۰ مورد از کل ۲۸٬۳۰۵ مورد.
۲۵۴۱.

عملکرد سازمان چریک های فدایی خلق علیه حکومت پهلوی در جنگ های چریکی شهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۷) 99 - 123

کلیدواژه‌ها: فداییان خلق مبارزه چریکی جنگ چریکی شهری شهر روستا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۳۹۲
مبارزات چریکی در قرن بیستم استراتژی مهم برخی سازمان ها و گروه های سیاسی در بعضی کشورها مانند چین، کوبا، الجزایر، برزیل و ایران به شمار می رفت. مبارزه چریکی رابطه مستقیمی با مکان جغرافیایی دارد؛ شهر و روستا عمده ترین این مکان ها برای انجام نبردهای پارتیزانی به شمار می روند. در ایران گروه هایی با اتخاذ رویکرد مسلحانه و مشی چریکی وارد عرصه مبارزه با رژیم پهلوی شدند که در میان آن ها سازمان چریک های فدایی خلق را می توان آغازگر این جریان در عرصه عمل قلمداد کرد. پژوهش حاضر سعی دارد با رویکرد توصیفی-تحلیلی و تکیه بر منابع اسنادی و کتابخانه ای به این پرسش ها پاسخ دهد که چه عواملی سبب شد فداییان خلق اولویت مبارزات خود را جنگ چریکی در شهر قرار دهند؟ و نتایج عملکردشان در این زمینه علیه حکومت پهلوی چه بود؟ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که عوامل عمده شکست عملیات سیاهکل، ویژگی های کالبدی-فضایی شهرها، محوریت گروه پویان-احمدزاده در سازمان و تأثیرپذیری از الگوهای موفق مبارزات چریکی شهری در سایر کشورها به تمرکز فعالیت های سازمان در شهر انجامید. همچنین عملکرد سازمان نشان می دهد پس از انتقال فعالیت ها به شهر، نبردهای چریکی در چهار شیوه تهاجم، خرابکاری، اعدام انقلابی و تبلیغات مسلحانه با موفقیت بیشتری همراه شد.    
۲۵۴۲.

درآمدی بر رویکرد سیاسی مذهبی معتز عباسی (ح 252- 255 ق) در برابر امامیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۸۷) 195 - 218

کلیدواژه‌ها: امام هادی (ع) امام حسن عسکری (ع) خلافت عباسیان معتز عباسی اهل حدیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۱ تعداد دانلود : ۳۱۷
معتز عباسی (ح 252 255ق)، در شرایطی به خلافت رسید که درگیری های دربار، اوضاع را آشفته کرده بود. به پیروی از نگاه کلی عباسیان، امامیه نیز در سامرا و به پیشوایی امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، از نظرِ دربار جریانی مخالف به شمار می رفت. معتز، ضمن بازگرداندن حکومت به خاندان متوکل، به سنّت های پدرش در فرمانروایی بازگشت؛ اما روزگار او، زمانه شورش های مخالفان و از جمله امامیه بود. این پژوهش، در پاسخ به این پرسش که «معتز چه رویکرد سیاسی مذهبی در برابر امامیه اتخاذ کرد؟»، بر اساس توصیف و تحلیل داده های تاریخی، به این نتیجه رسیده است که او تحت تاثیر مادر، برادر و استادانش، خلافت را اداره می کرد و از نظر سیاسی، امامیه را حزبی مخالف می دانست و از نظر مذهبی نیز تحت تأثیر جریان اهل حدیث، امامیه را فرقه ای منحرف می شمرد؛ به ویژه انتشار خبر نزدیک شدن تولد مهدی(ع) از سوی پیشگویان دربار، به عنوان پایان بخش خلافت عباسی، به واکنش های دربار سرعت بخشید.
۲۵۴۳.

بررسی انتقادی دیدگاه مستشرقان درباره نسخ در قرآن با تأکید بر ماجرای تغییر قبله(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال هجدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵۰) 45-62

کلیدواژه‌ها: پیامبر (ص) قبله تغییر قبله نسخ در قرآن مستشرقان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۳ تعداد دانلود : ۳۶۱
ظهور دین اسلام که ناسخ ادیان و شرایع پیشین به شمار می آید، واکنش مسیحیان و یهودیان را برانگیخت. آنان اسلام را دینی رقیب می دانستند. به همین سبب، طرحی برای شبهه افکنی در آیات قرآن به راه انداختند که محور آن، ادعای تناقض در آیات قرآن بود. تغییر قبله ازجمله موضوعاتی بود که توجه حداکثری مستشرقان را به خود جلب نمود. سؤال اصلی تحقیق این است که مستشرقان از تغییر قبله چه انگاره ای داشته اند؟ و چه پاسخی می توان به سخنانشان داد؟ نتایج نشان داد که برخی از نویسندگان تحت سیطره دیدگاه های استعماری، نسخ احکام را راهکاری برای پوشاندن برنامه نبوت پیامبر(ص) می دانستند، اما نویسندگان آزاد تغییر قبله را همراهی یهودیان با پیامبر(ص) عنوان می کردند. علاوه بر دلایلی همچون امتحان مسلمانان و واکنش به طعنه های یهود، نکته مهم رفتار خصومت آمیز و فریبکارانه یهود با مسلمانان است.
۲۵۴۴.

حماسه به مثابه تاریخ: کارآمدی شعر حماسی در بینش تاریخ شناسانه حمدالله مستوفی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و چهارم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 155 - 181

کلیدواژه‌ها: ایران ایلخانان حمدالله مستوفی شاهنامه ظفرنامه شعر حماسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۹ تعداد دانلود : ۳۶۲
روایت تاریخ در قالب شعر حماسی و علاقه به شاهنامه سرایی و شاهنامه نویسی، ازجمله ویژگی های تاریخ و ادب در ایران دوران پس از حاکمیت ایلخانان بود که در آن شرایط خاصی برای تقویت هویت ایرانی و تحکیم بنیان های ایرانشهری در مناسبات جامعه و حکومت پدید آمد. اگر در سیر تحول فکر و اندیشه در ایران، شعر را زبان حِکمی فرهیختگان ایرانی بدانیم، شعر حماسی و تدوین تاریخ در سبک و قالب شاهنامه، یکی از نمودهای جدی تحول فکری و فرهنگی در عصر ایلخانان است و مصداق برجسته آن را در ظفرنامه مستوفی می توان یافت. مستوفی از طریق نظم و حماسه سرایی، جایگاه و کارکرد «شاه عدالت محور» را به سان مفهومی ماندگار به نحوی عرضه کرد که احیای شکوه گذشته و نیاز زمانه را توأمان داشته باشد. مستوفی در ظفرنامه، با زبان حِکمی شعر و بهره گیری از گذشته مطلوب، قصد داشت الگویی کارآمد از مفهوم شهنشاه ایرانی در حکومت ایلخانان به دست دهد. او روند مورخان پیشین را در طرح مصادیق حماسه، مانند شاهنامه فردوسی، تکمیل کرد و مجموعه ای منظوم بر جای نهاد که در آن به نحو مقتضی، تاریخ در قالب حماسه و به صورت منظومه به جلوه درآمده است.
۲۵۴۵.

درآمدی بر تاریخ شفاهی زنان افغان

نویسنده:
منبع: پژواک زنان در تاریخ سال اول تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴ 77-92

کلیدواژه‌ها: تاریخ شفاهی زنان افغان مصاحبه حقوق زنان تاریخ زنان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۶ تعداد دانلود : ۲۸۱
توسعه، تنها در ارتباط با تولید ناخالص ملی و سطح درآمد سرانه سنجیده نمی شود، بلکه مشارکت همگانی افراد، به خصوص زنان نیز بر این فرایند مؤثر است. در این راستا، تعامل و رفتار جامعه نسبت به زنان، از شاخص های مهم توسعه سیاسی و اجتماعی در یک کشور محسوب می شود. همین نحوه برخورد، شرایط را برای حضور فعال و مؤثر زنان و بهره گیری از قدرت، تفکر، ابداع و خلاقیت آنها فراهم می نماید. زنان افغان در یکصد سال اخیر به دلیل شرایط جنگی و ایجاد بحران هایی متعدد با مسائل و محدودیت هایی رو به رو بوده اند؛ ضمن اینکه جامعه تی افغانستان نیز پذیرای مشارکت اجتماعی زنان نیست. بر این مبنا، توجه به تاریخ نگاری زنان افغان با بهره مندی از روش پژوهشی تاریخ شفاهی، راهگشای محققان تاریخ زنان خواهد بود. نوشتار پیش رو، ضمن مروری اجمالی بر وضعیت حقوق زنان افغان در دوران معاصر با تکیه بر منابع کتابخانه ای، طرح های تاریخ شفاهی زنان افغان را نیز بررسی می کند. تاکید بر توجه ویژه نسبت به انجام مصاحبه های تاریخ شفاهی به منظور ثبت و ضبط تاریخ زنان افغان، هدف غایی این پژوهش است.
۲۵۴۶.

تبیین جنبش مشروطه خواهی ایرانیان بر اساس نظریه انقلاب کرین برینتون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 315-344

کلیدواژه‌ها: مشروطه خواهی ایرانیان نظریه انقلاب کرین برینتون جنبش

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۵ تعداد دانلود : ۲۸۵
مقاله حاضر در صدد است با رویکرد و روشی تلفیقی و با استناد به شواهد تاریخی، از جمله منابع تاریخ نگاری، خاطرات، سفرنامه ها و مطبوعات، به تبیین عوامل بروز مشروطه خواهی در ایران بر اساس نظریه انقلاب کرین برینتون بپردازد. نظریه انقلاب برینتون از این جهت مهم است که به بررسی چهار انقلاب بزرگ (فرانسه، روسیه، انگلیس و آمریکا) دنیا پرداخته است. روش مقاله تاریخی بوده و از نظریه جهت تبیین تحولات استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که از بین نشانه های مقدماتی که برینتون در نظریه انقلاب خود بر می شمارد، مولفه های «ناکارآمدی ماشین حکومت»، و «تغییر بیعت منوّرالفکران» در وقوع مشروطیت ایران نقش داشته اند. نشانه های «رشد اقتصادی»، «منازعه طبقاتی» و «ناکامی شگفت آور در کاربرد زور» با مشروطیت ایران انطباق نداشته و برعکس نظریه برینتون، حکومت و مردم در شرایط اقتصادی سختی قرار داشتند. در جنبش مشروطیت تضاد طبقاتی هم مشاهده نشد و علیرغم وجود خشونت در ماجرای مسجد جامع و حوادث منتهی به مهاجرت کبری، به دلیل غلبه جریان مذاکره و فشار و همراهی شاه با مشروطه خواهان، می توان گفت که در جنبش مشروطه خواهی ایرانیان، کاربرد زور و قوای نظامی جهت سرکوب معترضان مشاهده نمی شود. روند حوادث جنبش و تطبیق آن با نظریه برینتون و چهار انقلاب بزرگ نشان از آن دارد که مشروطه خواهی ایرانیان نه انقلاب بلکه جنبش بوده است.
۲۵۴۷.

مفهوم شناسیِ نمادها، سنت ها و رموز جنگی اعرابِ پیش از اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۷) 47 - 74

کلیدواژه‌ها: ایام العرب جنگ اعراب نمادها شبه جزیره عربستان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۶ تعداد دانلود : ۳۲۶
مقاله حاضر به بررسی سنت ها، رموز و نمادهای جنگ در نزد عرب پیش از اسلام می پردازد. این جنگ ها که از آنان تحت عنوان ایام العرب یاد می شود به نحوی بازگو کننده ی سازوکار اجتماعی و فرهنگی نظام قبیله ای شبه جزیره عربستان پیش از اسلام می باشند. ازاین رو سؤال اساسی پژوهش حاضر آن است که اعراب پیش از اسلام در جنگ های خود از چه رموز و نماد هایی استفاده می نمودند و این رموز در نظام اجتماعی، رفتاری و ارتباطی جامعه عربی دارای چه معانی و مفاهیمی بودند؟ فرضیه پژوهش را می توان چنین مطرح نمود که مفهوم شناسی رموز و نمادهای ایام العرب ها به عنوان نمودها و الگوهای رفتاری برآمده از فرهنگ جاهلی می تواند زوایایی از جهان ذهنی و عینی اعراب را بر ما آشکار سازد. بر این اساس با استفاده از روش تاریخی و بهره گیری از منابع اولیه و برخی پژوهش های متأخر تلاش گردیده تا جنگ های اعراب پیش از اسلام، از منظر نشانه شناسی و سنت های حاکم بر آن مورد بررسی قرار گیرد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که این نمادها و سنت ها، محصول محیط جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی شبه جزیره عربستان پیش از اسلام بوده و اعراب جاهلی به عنوان ارزش های اخلاقی و اجتماعی به شدت به آن ها پایبند بودند.  
۲۵۴۸.

بررسی تطبیقی-محتوایی اسطوره بودا با روایت عامیانه ای از شهرستان فسا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال بیستم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۰ 1 - 32

کلیدواژه‌ها: ادبیات عامه اسطوره بودا فسا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۸ تعداد دانلود : ۲۷۸
ادبیات عامیانه بازتاب نگرش مردم و توصیف گر اندیشه ها و اعتقادات آنهاست. در همه فرهنگ ها قصه های عامیانه ای وجود دارد که از اساطیر سرچشمه گرفته است. پژوهش های دهه های اخیر مردم شناسان، در سراسر جهان، از پیوند اسطوره و ادبیات عامه حکایت می کند. این ارتباط تنگاتنگ و عمیق با بررسی و موشکافی فرهنگ عامه ملت ها بیشتر آشکار می شود. در این جستار به واکاوی و تحلیل نمونه ای از شباهت اسطوره و قصه های عامیانه پرداخته شده است. این اسطوره مربوط به سرگذشت بودا، رهبر مذهبی هند است که با روایت دلنشینی از قصه های عامیانه شهرستان فسا، در استان فارس مطابقت دارد. یافته های این پژوهش که به صورت میدانی و به روش توصیفی- تطبیقی انجام گرفته است، نشان می دهد که پیوند ژرف و دیرینه ای میان ادبیات عامیانه و اساطیر ملت های مختلف وجود دارد؛ به طوری که قصه ها و فرهنگ عامه هر قومی با مرور زمان، در فرهنگ ملل دیگر نفوذ یافته و در باور مردم جای گرفته است. درباره شباهت شگرف روایت عامیانه و روایت تاریخی، دو نظریه را می توان مطرح کرد: نخست این که این دو روایت هیچ گونه ارتباط و پیوندی با یکدیگر نداشته اند و مشابهت آن ها کاملا تصادفی و اتفاقی است؛ نظریه دیگر که شاید منطقی تر باشد این است که روایت شفاهی و عامیانه، همان روایت تاریخی است که به مرور زمان دچار دگرگونی در برخی از بخش های روایت شده است؛ به دیگر سخن روایت شفاهی گونه بومی شده روایت مکتوب است.
۲۵۴۹.

چشم اندازی بر تجارت فرش و عملکرد شرکت های تجاری در سلطان آباد عراق (1320-1285ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 197 - 212

کلیدواژه‌ها: سلطان آباد صنعت فرش تجارت شرکت های تجاری صادرات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۵ تعداد دانلود : ۴۱۷
سلطان آباد عراق، نام قدیمی شهر اراک است که در دوره فتحعلی شاه قاجار، در سال 1231ق، به دست سردار او یوسف خان گرجی بنا نهاده شد. فلسفه اولیه ساخت شهر، ایجاد مرکزی نظامی و ساخت پادگانی برای امنیت منطقه بود؛ اما با گذر زمان زمینه های تجارت و فعالیت اقتصادی در آن رو به رشد نهاد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد گوناگون مرتبط به آن دوره، در پی بررسی اوضاع اقتصادی و تجاری این منطقه با تأکید بر صنعت و تجارت فرش دست بافت است. تبیین چگونگی صادرات و تولید فرش دست بافت و واکاوی نقش شرکت های تجاری در این صنعت هدف این جستار است. سؤال اصلی پژوهش این است که تولید و تجارت فرش در سلطان آباد در چه وضعیتی بود و شرکت های تجاری چه جایگاهی در این اقتصاد داشتند؟ یافته های پژوهش بیانگر آن است که توجه هرچند ناچیز حکومت مرکزی و فعالیت کمپانی های خارجی همراه با ﻣﺸﺎﺭﮐﺖ تجار محلی سبب شد تا سلطان آباد به سرعت تبدیل به یکی از مراکز ﺍﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ فرش در ایران شده و همین موضوع نقش مهمی در رونق اقتصادی این ناحیه و رفاه نسبی مردم داشت.
۲۵۵۰.

بررسی نتایج چهارمین فصل کاوش در بنای ساسانی جهانگیر ایلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال پنجم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۱۷ 239-219

کلیدواژه‌ها: جهانگیر معماری ساسانی سد کنگیر ایلام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۸ تعداد دانلود : ۳۱۶
بنای جهانگیر به دنبال مسأله قرارگیری در تراز سیلابی سد کنگیر ایوان در استان ایلام، در خلال سال های 1395 تا 1398ه .ش.، کاوش و تعیین عرصه و حریم شد. تاکنون سه مرحله معماری و نقشه بخش هایی از یک بنای بزرگ شامل 11 فضا مشخص گردیده که فضای 11 (XI) در چهارمین فصل کاوش پدیدار شد. این فصل از کاوش به دنبال این پرسش که نحوه دستیابی و ارتباط بین ساختارها و فضاهای به دست آمده از کاوش های فصول پیشین در پشته مرکزی با تالار اصلی بنا چگونه بوده است؟ و نیز با هدف پی گردی مسیر دسترسی و تشخیص ورودی تالار اصلی انجام شد. نمایان شدن سازه مدور معماری در این فضا و آثار منقول ارزشمند، ابعاد جدیدی از این بنا را پیشِ روی ما قرار داد و بر ما روشن گشت که آثار هنری گوناگون آن، متأثر از هنر رایج دوره ساسانی با هویت مستقل محلی خود هستند. آغاز استقرار در محوطه به دوران پیش ازتاریخ در بخش شمالی آن بازمی گردد. سپس مجدد در دوره اشکانی موردتوجه قرارگرفته و پس از آن در دوره ساسانی مجموعه بناهایی، به ویژه در بخش مرکزی آن احداث می شود. نتایج آزمایشات سالیابی همگی تاریخ اواخر ساسانی را برای جهانگیر تأیید می کرد، اما پیدا شدن درهم نقره شاپور دوم در این فصل از کاوش، نشان می دهد که احتمالاً حیات در بنا از دوره میانه ساسانی شروع و تا قرون نخستین اسلامی مورد استقرار متناوب قرار گرفته است. گردآوری اطلاعات این پژوهش به شیوه میدانی، کتابخانه ای و آزمایشگاهی صورت گرفته و این نوشتار توصیفی-تحلیلی و به روش مقایسه ای انجام شده است. با کاوش در این بنا، نتایج مهمی درمورد درک فرآیند فرهنگی جوامع مرفه دوره ساسانی در این حوزه فرهنگی از ایرانشهر ساسانی و شیوه های معماری محلی اعیانی در این دوره حاصل شد.
۲۵۵۱.

تحلیل نقش منفی کهن الگوها و مضمون های تکرار شونده اسطوره ضحاک در شاهنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 237-263

کلیدواژه‌ها: اسطوره ضحّاک کهن الگو شاهنامه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۶ تعداد دانلود : ۳۴۴
مضمون های اسطوره ای در جوامع مختلف مشترک و تکرار شونده می باشند. این مضمون ها کهن الگو نامیده می شوند و در روایات اسطوره های سراسر جهان مشاهده می شوند. کهن الگوها در اسطوره ها دارای دو چهره هستند، گاه چهره ای مثبت دارند و گاه چهره ای منفی. در اسطوره ضحاک نقش منفی کهن الگوها به خوبی قابل مشاهده و بررسی است. پژوهش حاضر از نظر روش از نوع پژوهش های توصیفی- تحلیلی بر پایه داده های کتابخانه ای می باشد. هدف این پژوهش آن است که نقش منفی کهن الگوهای اسطوره ضحاک را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد یافته های پژوهش حاکی از آن است که در اسطوره ضحاک نقش منفی کهن الگوهایی همچون؛ ضد قهرمان، بخش منفی کهن الگوی مادر، گناه بر اثر فریب خوردن از نیروهای اهریمنی و نقش کهن الگوی سایه، قربانی انسانی و آدم خواری، جادو، دشمنی با پدر، ربوده شدن بانوان توسط ضد قهرمان و موجودات اهریمنی و ... مشاهده می شود که با استفاده از آن ها می توان اسطوره ضحاک را مورد تحلیل قرار داد.
۲۵۵۲.

آیکونوگرافی نماد عقرب در آثار تمدن جیرفت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال بیستم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۰ 201 - 231

کلیدواژه‌ها: آیکونوگرافی آیین تمدن جیرفت عقرب عقرب - انسان نماد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸۳ تعداد دانلود : ۴۷۴
تمدن جیرفت با قدمت پنج هزار ساله، یکی از باشکوه ترین تمدن های ایران است، که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی کشف و پس از مدتی مورد توجه باستان شناسان قرار گرفت. عمده آثار به جا مانده از تمدن جیرفت مربوط به کنده کاری های اشیا سنگ صابون است که با نقوش متنوعی از جمله نقوش گیاهی، انسانی، حیوانی، موجودات خیالی و فضاهای معماری آراسته و گاهاً  برخی سنگ نشان شده اند. در میان این نقوش، با بررسی های انجام شده مشخص شد، نقش عقرب، پس از نقش مار بیشترین میزان فراوانی را نزد مردم این تمدن دارا بوده است. نقش عقرب به دو صورت طبیعی و خیالی ترسیم شده است که در نوع خیالی آن به صورت ترکیب با انسان دیده می شود. نقش عقرب-انسان در میان نقوش موجودات خیالی جیرفت، بیشترین درصد فراوانی را دارد که نشان از جایگاه ویژه آن به لحاظ مفهومی و اسطوره ای است. در این مقاله با توجه به جایگاه نقش عقرب به تحلیل آثار در جیرفت پرداخته می شود. هدف این مقاله مطالعه نقش عقرب به صورت آیکونوگرافی است. آیکونوگرافی، یک روش تفسیر در تاریخ فرهنگ و تاریخ هنر است که پس زمینه های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی موضوعات و الگوها را در هنرهای دیداری آشکار می کند. بدین جهت با روش توصیفی- تحلیلی به گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و اسنادی پرداخته شده است. نتیجه تحقیق جنبه های شمایل شناسانه نقش عقرب را مورد مطالعه قرار داده است و نهایتاً با آوردن نقوش در جدول و رسامی کردن طرح ها، به تحلیل یافته ها پرداخته است.
۲۵۵۳.

زمینه های ایجاد، عملکرد و دگرگونی های منصب سرداریِ خراسان در دوره متأخّر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ 97 - 124

کلیدواژه‌ها: سرداری خراسان خراسان ساختار اداری امور نظامی صفویه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۲ تعداد دانلود : ۳۸۱
اگرچه صفویه ساختار اداری حکومت های پیشین را اخذ کردند؛ لیکن با توجّه به دگرگونی ها و تحوّلات کوچک و بزرگی که خود در پی آن بودند، در این ساختار نیز دگرگونی ها و تحوّلاتی پدید آوردند؛ ازجمله این تغییرات، ایجاد منصبی نوین در امور نظامی ایالت خراسان و سرزمین های پیرامون آن به نام منصب «سرداری خراسان» بود. این منصب در دوره شاه صفی به دیگر مناصب نظامی افزوده شد و تا پایان حکومت صفوی، بخش بزرگی از امور نظامیِ جغرافیایِ وسیعی از طریق آن سامان یافت. این جغرافیا شامل نواحی مختلف خراسان (هرات، مرو و مشهد) و همچنین کم وبیش سرزمین های پیرامون آن مانند استرآباد، قندهار و سیستان بود. در جستار حاضر نگارندگان کوشیده اند به این پرسش پاسخ دهند که زمینه های ایجاد منصب سرداری خراسان و همچنین عملکرد و دگرگونی ها و تحوّلات آن چه بوده است؟ جستار به روش توصیفی تحلیلی و از طریق گردآوری داده های موجود در منابع صورت گرفته است. یافته ها بیانگر آن است که سرداری خراسان، نتیجه احساس ضرورت به نشان دادنِ واکنشی یکپارچه و هماهنگ در آغاز در برابر یورش ها و حملات ازبکان و سپس اقوام دیگری چون گورکانیان، بلوچ ها و افغان ها و همچنین در راستای سیاست نفوذِ هرچه بیشترِ حکومت مرکزی در امور ایالات بوده است. این امر با گماشتن یکی از بزرگانی که عموماً وابسته به دربار بوده اند به سرداری و اعزام به خراسان صورت پذیرفته است و بسته به عواملی مانند میزان قدرت و اقتدار شاهان و اهتمام به امور خراسان در دوره هایی مانند دوره شاه سلیمان و مقطعی از پادشاهی شاه سلطان حسین به شدّت تضعیف شده است. همچنین این منصب در تاریخچه خود دچار دگرگونی هایی ازجمله جمع بین سرداری و ایالت شده و تا واپسین سال های حکومت صفوی (سقوط اصفهان) و حتّی پس از آن ادامه یافته است.
۲۵۵۴.

جایگاه اجتماعی لولیان خنیاگر و کولیان رامشگر در امثال فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال بیستم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴۰ 129 - 167

کلیدواژه‌ها: لولی کولی ادب عامه شعر عامه ضرب المثل رفتارشناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۱ تعداد دانلود : ۳۳۸
لولیان و کولیان در ادبیات شفاهی و رسمی و موسیقی و فرهنگ ایرانی حضوری چندین قرنه دارند. این آوازخوانان و نوازندگان دوره گرد که در مناطق مختلف ایران به نام های مختلف مشهورند، جز نقش رامشگری و خنیاگری، خدمات اجتماعی نیز بر عهده داشتند. رقص، موسیقی، آواز، بی خانمانی، کارهای خلاف عرف و عادت از نشانه های رفتاری آنان است که در ادب رسمی و فرهنگ عامه و زبان مردم به اشکال متفاوت بازتاب داشته است. در این مقاله نقش این لولیان را در فرهنگ عامه و موسیقی نواحی و ادب کلاسیک جستجو کرده و بر این مبنا جایگاه اجتماعی آن ها و دیدگاه مردم نسبت به آنان و خدمات فرهنگی اجتماعی و بعضاً دیدگاه منفی مردم به آنان با شواهد کافی تبیین می شود. این جستار در پی آن است تا نشان دهد کولیان چه نقش مهمی در زندگی مادی و معنوی و تفریحات مردم داشته اند و دیدگاه مردم درباره آن ها چیست. مقوله ای که کمتر بدان توجه شده است. تکیه ما بر ضرب المثل های فارسی است و هرجا لازم بوده است از شواهد شعری نیز بهره گرفتیم. تحقیق ما نشان می دهد در امثال فارسی بیشتر به رفتارهای بد و جنبه های منفی لولیان و کولیان توجه شده است؛ اما در اشعار کلاسیک بر وجه مثبت آنان چون دلبری، شادی خواری تأکید می شود. لولی و کولی گرچه مترادف اند اما لولی کاربرد لطیف و زنانه دارد اما کولی نه.
۲۵۵۵.

پریان ایرانی به روایت افسانه های جادویی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال بیستم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۹ 315 - 345

کلیدواژه‌ها: پریان افسانه افسانه های جادویی طومار نقالی سامنامه زیستگاه پریان باغ های زیرزمینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۳۵ تعداد دانلود : ۴۶۲
پریانی بسیار در روایات کهن پدیدار شده اند، گاه زیانکار، گاه یاری رسان. پری در افسانه، همچون همتای اساطیری اش صاحب نیرو و قدرتی ماورایی است؛ اما هیأتی ایزدانه ندارد. بیشتر آثار نگاشته شده در خصوص پریان درباره تبارشناسی آنان و جای پای حضورشان در ادبیات کلاسیک ایرانی است و اثری نگاشته نشده که به ابعاد تنانی، روانی و ارتباط پریان با جهان هستی بپردازد. حال آن که چنین نوشتاری می تواند دستمایه ای برای نویسندگان خلاّق در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان باشد. در این نوشتار به کمک کتاب طبقه بندی قصه های ایرانی نوشتهه اورلریش مارزلف و به روش اکتشافی، قصه هایی که در آن پری حضور داشتند مورد مطالعه قرار گرفتند. روشن شد که پریان گرچه سرزمین خود را دارند اما در جهان آدمیان در دوردست ها، قلعه ها، سرچشمه های آب، باغ های زیرزمینی زندگی می کنند. زیبایی آسمانی دارند، هم زن و هم مردند، با آدمیان وصلت می کنند، اما تنها وصلت دختر-انسان است که با مردپری دوام می آورد. برخی حیوانات هم ممکن است یک پری باشند. خلق و خوی آنها آمیزه ای از خوبی و بدی است و رازهایشان را باید حرمت نهاد. پیکرگردانی های بی شمار دارند و ارتباطی انداموار با جهان گیاهان. گویی پری را می توان بوده ای سیال میان جهان گیاهی، حیوانی و حتی انسانی تصویر کرد.
۲۵۵۶.

وضعیت اقتصادی و تجاری آذربایجان در قرن چهارم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 11 - 32

کلیدواژه‌ها: آذربایجان تولید تجارت نظام مالی بازار

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۳۵۵
آذربایجان علی رغم آنکه به لحاظ سیاسی در قرن چهارم هجری اوضاع ناآرامی را سپری می کرد، اما به سبب غنای منابع طبیعی و انسانی، موقعیت استراتژیک، آبادانی شهرها، راه ها و روستاها از رونق اقتصادی برخوردار بود.این پژوهش بر آن است که با تکِیه بر داده های تاریخی و جغرافیایی و با روش توصیفی-تحلیلی، علل رونق اقتصادی  آذربایجان را در شرایط سیاسی مذکور بررسی نماید. یافته هایی که با تمرکز برمحصولات تولیدی، راه های تجاری، بازارها، نظام پولی و صادرات به دست آمد، حاکی از آن است که با توجه به قدرت گرفتن امرای محلی در آذریایجان و اتخاذ سیاست های مستقل، ضرب سکه، سهل گیری در دریافت مالیات، موجبات رشد اقتصاد مردمی آذربایجان فراهم آمد. تولیدات کشاورزی، دامی و صنعتی افزایش یافت و با ایجاد بازارهای بین المللی و عرضه کالاهای متنوع در آنها و صادرات به سایر بلاد، آذربایجان سهم مهمی در اقتصاد قرن چهارم هجری ایفا نمود.
۲۵۵۷.

تأسیسات جهانگردی استان اصفهان در دوره پهلوی(1357-1320ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۱ (پیاپی ۱۴۱) 39 - 72

کلیدواژه‌ها: صنعت جهانگردی تأسیسات جهانگردی سازمان جلب سیاحان استان اصفهان حکومت پهلوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۲۸۸
تأسیسات اقامتی و پذیرایی، از زیرساخت های مهم صنعت جهانگردی است که دغدغه فراهم آوردن آن برای گردشگران خارجی از ابتدای دوره پهلوی در بین مسئولان حکومت وجود داشت. بررسی وضعیت تأسیسات اقامتی و پذیرایی اصفهان به عنوان یکی از قطب های جهانگردی کشور که همواره از دوره صفوی تاکنون مرکز توجه گردشگران بوده، اهمیت به سزایی دارد. با این رویکرد، هدف این پژوهش، بررسی زمانمند چگونگی توسعه تأسیسات جهانگردی استان اصفهان در جریان برنامه های عمرانی و مقایسه آن با دیگر استان ها و قطب های گردشگری در دوره پهلوی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که سازمان برنامه تا پیش از تأسیس سازمان جلب سیاحان در ۱۳۴۲ش/1963م، علی رغم اذعان به اهمیت توسعه صنعت جهانگردی در کشور، بودجه ای برای تأسیسات جهانگردی اختصاص نداده بود. در طی برنامه های عمرانی چهارم و پنجم، اقدامات بسیاری در زمینه ساخت و توسعه تأسیسات اقامتی و پذیرایی صورت گرفت. با این حال، استان اصفهان سهم کوچکی از تحول تأسیسات اقامتی و پذیرایی کشور را داشت و صرف نظر از استان مرکزی با محوریت شهر تهران به عنوان پایتخت، استان های فارس، خراسان، خوزستان، مازندران و گیلان بیش از استان اصفهان تأسیسات اقامتی داشتند. این پژوهش به روش تحلیل تاریخی و با رویکرد توصیفی و تحلیلی بر اساس اسناد آرشیوی و گزارش های دولتی، مصاحبه فعال و مطالعات کتابخانه ای نگاشته شده است.
۲۵۵۹.

جایگاه فیل هندی در سپاهیگری عصر غزنوی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۵

کلیدواژه‌ها: غزنویان هندیان سپاهیان فیل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۱ تعداد دانلود : ۳۴۷
استفاده از فیل در سپاهیگری قدمتی باستانی دارد . از سلسله های سلاطین دوره اسلامی، غزنویان، به دلیل لشکر کشی های متعدد به سرزمین هند، توانستند از این حیوان به عنوان یکی از ارکان نظامیگری در نبردهای برون مرزی و درون مرزی خود سود ببرند. این پژوهش در نظر دارد با روش توصیفی تحلیلی ویژگی های نظامی فیل جنگی را در سپاه غزنویان بررسی نماید. تبیین و تشریح جایگاه و کارکرد فیل در سپاهیگری غزنوی مهم ترین مسأله این مقاله است. پرسش این است که سپاه غزنویان از کدام ویژگی های نظامیگری این حیوان بهره برده اند و نقاط قوت و ضعف استفاده از آن در این کارزار ها چه بوده است؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که مهم ترین ویژگی این حیوان در پیکارها، ایجاد رعب و وحشت با گسستن صفوف سپاه دشمن، پایمال کردن آن ها، پشتیبانی سپاه خودی، حمل سلاح و نفرات و ویران کردن استحکامات سپاه دشمن بود. آسیب رساندن به خرطوم و رم کردن از بارزترین نقاط ضعف این حیوان در پیکارها بود. اما تأمین خوراک و آب، تیمار و حتی محل نگهداری فیل ها از عمده ترین مشکلات بود.
۲۵۶۰.

بازتاب مؤلفه های هویّت شیعی دولت فاطمیان تا سال 363 ق در محتوای کتاب«شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار» قاضی نعمان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۲ ۵۳-۸۲

کلیدواژه‌ها: فاطمیان مؤلفه های هویّت هویت شیعه شرح الاخبار قاضی نعمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۱ تعداد دانلود : ۴۹۰
حکومت شیعی فاطمیان در فاصله سال های 567- 297ه در دو نقطه شمال آفریقا، ابتدا در افریقیه 362 – 297ه و سپس در مصر 567- 358ه بر سرکار آمد. این دولت در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی، تعالیم شیعی، آشکارکردن مظاهر و مؤلفه های هویّت شیعه، نقش غیرقابل انکاری ایفا کرد. درمیان منابع روایی فاطمیان ، کتاب «شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار» ازتألیفات قاضی نعمان(د363ه) دارای اهمّیّت زیادی است. مسئله اصلی پژوهش پاسخ توصیفی به این سؤال بوده است: در محتوای کتاب شرح الاخبار قاضی نعمان به چه میزان به مؤلفه های هویّت شیعه توجه و تأکید شده است و قاضی نعمان این مؤلفه ها را در کتاب خود به چه میزان و چگونه انعکاس داده است؟ بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، داده های کتاب مورد نظر استخراج، و نتایج تحقیق با رویکرد تفسیری مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. بر اساس یافته پژوهش، مؤلفه های هویّت شیعه در کتاب انعکاس قابل توجهی داشته، بگونه ای که بیشترین میزان بازتاب، مربوط به مؤلفه های مانند: امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، فاطمه الزهرا(س)، اهل بیت(ع) و کمترین میزان تکرار و انعکاس به مؤلفه های مانند: اربعین، نیمه شعبان و ...، معطوف بوده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان