درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲٬۹۲۱ تا ۲٬۹۴۰ مورد از کل ۲۸٬۳۰۵ مورد.
۲۹۲۱.

بررسی قوانین حقوقی زنان زرتشتی در قرون نخستین هجری با تکیه بر متن روایت پهلوی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال پانزدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۵۹

کلیدواژه‌ها: قرون نخستین هجری روایت پهلوی قوانین حقوقی زنان زرتشتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۹ تعداد دانلود : ۲۹۶
روایت پهلوی متنی به زبان فارسی میانه است که اطلاعات نسبتا گسترده ای از تفسیرهای دینی،و مباحث حقوقی ، اجتماعی و آیینی دین زرتشتی در آن بیان شده است .هویت نویسنده و تاریخ دقیق تالیف متن مشخص نیست اما با توجه به محتوا و ویژگی های خاص متن به احتمال قریب به یقین این تحریر در قرون نخستین هجری با هدف تبیین و حفاظت از آموزه های دین زرتشتی تالیف شده است. جستار حاضر بر اساس روش توصیفی تحلیلی بر آنست تا وضعیت زنان را در این متن پهلوی مورد واکاوی قرار دهد و در پی پاسخ گویی به این پرسش است که وضعیت حقوقی زنان زرتشتی در قرون نخستین اسلامی به استناد متن روایت پهلوی چگونه بوده است؟ بررسی ها بیانگر اینست که دستاوردها و استقلال حقوقی زنان عصر ساسانی همچنان اعتبارش را در بین زنان زرتشتی در قرون نخستین هجری حفظ نموده و در چارچوب معطوف به زندگی خانوادگی زنان حاضر به پذیرش محدودیت و تبعیت محض از شوهران خویش نبودند یافته های پژوهش بیانگر آنست که نویسنده متن برای ملزم نمودن زنان به تبعیت از کدخدای خانه با لحنی نسبتا تند در قالب فتواهایی دینی فقهی وظایفی را به زنان متذکر شده است.
۲۹۲۲.

نقش عالمان شیعه مهاجر ایرانی در گسترش معارف شیعی دکن (مطالعه موردی دوره عادل شاهیان و نظام شاهیان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۷ 271-304

کلیدواژه‌ها: عادل شاهیان تاریخ اسلام نظام شاهیان دانشمندان شیعه مهاجران ایرانی معارف شیعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۲ تعداد دانلود : ۶۱۵
دولت های شیعه عادل شاهیان (895 – 1097 ه ق) و نظام شاهیان (895 – 1046 ه ق) مصادف با حاکمیت صفویان در ایران و به سبب ارتباط نزدیک با آنان، از دانشمندان شیعه مهاجر ایرانی برای گسترش معارف شیعی در مناطق تحت حاکمیت خود بهره بردند و با تلاش این دانشمندان هویت شیعی در بین ساکنان این مناطق نهادینه شد؛ به گونه ای که این هویت پس از قرن ها هنوز عامل تعیین کننده ای در اندیشه های مذهبی ساکنان منطقه دکن است. سؤال اصلی پژوهش این است که دانشمندان شیعه مهاجر ایرانی چه نقشی در گسترش معارف شیعی در بین ساکنان قلمرو دولت های عادل شاهیان و نظام -شاهیان داشته اند؟ فرضیه این است که دانشمندان شیعه مهاجر ایرانی با به کارگیری توان علمی و مذهبی خود ازجمله تربیت شیعی حکام، تشکیل کلاس های درس، برگزاری جلسات مناظره، تألیف کتب شیعی و برگزاری مراسم مذهبی در نهادینه شدن مذهب تشیع در بین ساکنان مناطق تحت حاکمیت دولت های عادل شاهی و نظام شاهی مؤثر بوده اند. دست آوردهای پژوهش حاکی از آن است که دانشمندان شیعه با فعالیت در زمینه های ذکرشده در مناطقی که پیش ازاین کمترین شناخت نسبت به تشیع وجود داشت، توانستند بیشترین اثرگذاری در بین ساکنان این مناطق جهت آشنایی با آموزه های مذهب تشیع را بر جای گذارند؛ به گونه ای که هرساله بر سیل جمعیت مشتاقان به فراگیری علوم شیعی و حضور در محافل علمی و مذهبی که توسط آنان تأسیس شده بود افزوده می شد. نظر به اهمیت موضوع این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای صورت گرفته است.
۲۹۲۳.

بررسی نقش دولت مدرن بر قوم گرایی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال دوازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۴۴ ۱۰۷-۱۲۰

کلیدواژه‌ها: ناسیونالیسم قوم گرایی دولت مدرن مدرنیزاسیون ملیت پهلوی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۷ تعداد دانلود : ۷۶۷
پژوهش حاضر با پذیرش تنوع و کثرت قومی جامعه ی ایرانی به بررسی این موضوع می پردازد که چگونه ایجاد دولت مدرن پهلوی اول و سیاست های مبتنی بر مدرنیزاسیون موجب تشدید قوم گرایی در ایران شد. منش تحقیرآمیز و گرایش های خشن همگن سازی قومی نه تنها منجر به ساخت جامعه ی مدنی و انسجام ملی در ایران نگردید بلکه موجبات نارضایتی اقوام ایرانی را فراهم آورد. دولت پهلوی اول، نخستین دولتی بود که بر اساس اندیشه های ناسیونالیستی به دنبال ایجاد هویت ملی واحد برآمد و نه تنها نتوانست هویت ملی منسجمی ایجاد کند، بلکه با تلقی ناصحیح از ناسیونالیسم و مدرنیزاسیون روندی معکوس را پیمود و بذر تنش های قومی را در ادوار و بغرنج های سیاسی فراهم ساخت.
۲۹۲۴.

الزامات سیاسی خلفای عصر اول عباسی در توجه به اجتماع علمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دوازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 41 - 58

کلیدواژه‌ها: عصراول خلافت عباسی الزامات سیاسی اجتماع علمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۴ تعداد دانلود : ۴۱۲
به علت نقش سازنده اندیشمندان و تنوع کارکردهای آنان در جوامع، بررسی راﺑﻄه بین نهادهای دولتی و طبقات علمی از اهم مطالعات تاریخی محسوب می شود. به طور مسلم، بدون آگاهی از نیازمندی های سیاسی حکومت ها، تبیین این مسئله ممکن نخواهد بود؛ چون گرچه استقبال از علم و عالِم و دستیابی به اندیشمندان، زاییده مجموعه علت ها و عوامل است؛ ولی مواجهه دولتمردان با فرازوفرودهای عصر خویش، در جهت دهی تاریخیِ آن نقش اساسی دارد. با ظهور عباسیان و پایان تفضل عرب بر عجم، هم گرایی بین اصحاب علم حاصل شد و نخستین دولت اسلامی که با سِلاح قلم از خود دفاع می کرد، بنیان گذاشته شد. مقارن با عهد منصور و هارون و ﻣﺄمون، عواملی همچون قرابت بین اهل نظر و تجربه و به ویژه ائتلاف آنها با مرکز خلافت، موجب شد برگ زرینی از عصر نخست عباسی در تارک آیندگان جاودانه بماند. پژوهش حاضر در یک بررسی توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع و داده های کتابخانه ای، ضمن ﺗﺄیید نقش عالِمان در این دستاورد تاریخی، تلاش می کند تا برخی از الزامات سیاسی را که به استقبال خلفا از اجتماع علمی انجامید، بررسی نماید. نتایج نشان می دهد اهتمام بر ﺗﺄمین شکوه و اقتدارِ بغداد، تلاش در کسب مشروعیت، تعامل با همسایگان غربی، گرایش به شرق باستان، همگامی با گروه فراوانی از اهل سنت و لزوم مهار تشیع از علت های توجه به نخبگان بود. به علاوه، ﺗﺄکید بر اشتراک های گروه های همسو با دستگاه خلافت و تمایل به تقویت آنها و نیز کنترل اقلیت های غیر همسو، بر شدت این توجه افزود.
۲۹۲۵.

رسالت ایران شناسی: دولت – ملت ایرانی یا جهان ایرانی (شکل گیری دانش ایران شناسی ایرانی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۱)

کلیدواژه‌ها: ایران شناسی جهان ایرانی ملی گرایی دولت - ملت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۷ تعداد دانلود : ۴۴۴
جهان ایرانی در برگیرنده مجموعه ای از اقوام، آداب و رسوم، ادبیات و تاریخ است که گستره جغرافیایی وسیعی را در بر می گیرد. از قرن هجدهم با حضور استعمارگران غربی در شرق، این پهنه نیز تحت تأثیر تغییرات بنیادی در فرهنگ آن قرار گرفت در نتیجه خودآگاهی فرهنگی میان ملل مختلف جهان ایرانی با هویت ملی پیوند یافت. از این رو اندیشمندان ایرانی اگرچه از بایگانی شرق شناسی وام گرفتند ولی در انتخاب گزاره های خود متأثر از وقایع جامعه خویش بودند. در این پژوهش با کمک روش دیرینه شناسی روند شکل گیری دانش ایران شناسی بررسی می شود. نتایج تحقیق نشان داد: دانش ایران شناسی اگرچه خودآگاهی فرهنگی ایرانیان را با کمک ابزارهایی مانند انتشارات و آموزش تقویت کرد ولی با پرداختن به موضوع شناخت ایران ملی، فرهنگ را در راستای ملیت به کار گرفت و ایرانیان در قرن بیستم تاریخ مشترک و زبان فارسی را در راستای هویت ملی بازتولید کردند.
۲۹۲۷.

از قلعه تا شهر: بررسی پیوند شهرنشینی و حیات قبایلی در جنوب قفقاز با تمرکز بر شوشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 203-232

کلیدواژه‌ها: شوشی قراباغ جوانشیر پناه خان جوانشیر تاریخ اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۷ تعداد دانلود : ۳۶۶
در پژوهش حاضر، ضمن تمرکز بر روند ظهور و توسعه شوشی، ابعاد معینی از حیات شهری جنوب قفقاز سده دوازدهم/هجدهم بررسی می شود. هدف، نمایاندن سهم عوامل محیطی و نیروهای قبایلی در تکوین و تحول حیات شهری جنوب قفقاز در آستانه تسلط روسیه تزاری بر این حوزه است. به این منظور، نخست، چشم اندازی تاریخی از حیات شهری جنوب قفقاز در این مقطع ترسیم و سپس، با تمرکز بر روند شکل گیری و توسعه شهر شوشی و سهم طایفه جوانشیر در آن، دلایل انتخاب این شهر به مرکزیت حکومت محلی این خوانین و سیر توسعه کالبدی و اجتماعی آن تحلیل و تبیین شده است. این پژوهش با رویکرد تاریخ اجتماعی و در جهت نمایاندن برخی زوایای مغفول از حیات اجتماعی جنوب قفقاز پیش از تسلط روسیه تزاری انجام شده است. دستاورد تحقیق نشان می دهد که الگوی عمومی حاکم بر حیات شهری جنوب قفقاز در دوره یادشده تا حد زیادی تحت تأثیر یک عامل اجتماعی بومی یعنی نیروهای قبایلی تحول یافته است. جلوه معینی از این تأثیرپذیری را می توان در شکل گیری و توسعه شوشی مشاهده کرد که هم در الگوی توسعه کالبدی و هم در تکوین بافت اجتماعی آن، به شکل مستقیم با اراده و تدبیر سیاسی یک فرمانروای قبایلی پیوند داشت.
۲۹۲۸.

تأویل از دیدگاه حسن محمود کاتب با استناد به دیوان قائمیات

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال هشتم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: تأویل قائمیات اسماعیلیه حسن محمود کاتب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۳ تعداد دانلود : ۴۳۱
با توجه به اینکه دیوان قائمیات به تازگی انتشار یافته است و ما اطلاع چندانی از تاریخ و عقاید اسماعیلیه ی الموت نداریم، لذا هدف مشخص کردن تأویل در دیوان قائمیات است. یکی از مهم ترین مسایلی که اسماعیلیه به آن توجه ویژه ای داشته اند، مبحث تأویل قرآن بوده است. دیوان قائمیات که بیشتر اشعار آن سروده ی حسن محمود کاتب از سرایندگان اسماعیلی مذهب سده ی هفتم مربوط به روزگار نزاریان الموت است. وی در دیوان خویش از تأویل بهره جسته و بسیاری از مفاهیم اعتقادی اسماعیلیه را مورد تأویل قرار داده است و با توجه به اینکه بیشتر منابع و کتب اسماعیلیه زمان الموت از بین رفته است. لذا بررسی تأویل در قائمیات ضمن روشن شدن عقاید اسماعیلیه در آن دوران ما را با ابعاد دیگری از باورهای اسماعیلیه آشنا می سازد.
۲۹۲۹.

بررسی بوطیقای قطعات ابن یمین فریومدی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال نوزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۷ 43-69

کلیدواژه‌ها: قطعه قلمروی معناشناختی قلمروی زیباشناختی ابن یمین فریومدی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴۳ تعداد دانلود : ۵۶۷
ابن یمین فریومدی، یکی از شاعرانی است که اگرچه در زمینۀ قصیده، غزل، مثنوی و ... جزء شاعران طراز اول زبان فارسی نیست؛ اما در زمینۀ قطعات اخلاقی، اندرزی و حکمی از جمله شاعران برجستۀ ایران محسوب می-شود. در این پژوهش، جنبه های گوناگون و برجستۀ معناشناختی و زیباشناختی قطعات این شاعرِ مورد بررسی قرار گرفته است؛ جنبه هایی که در آن بر ریشۀ یونانی «بوطیقا» تکیه می شود؛ یعنی استقلال و ویژگی-های ساختاری و قواعد زیباشناختی- معناشناختی اثر. نتیجه نشان می دهد که رابطۀ معنادار و استواری میان نگرش و نگارش شاعر وجود دارد و تسلط مفاهیم مرکزی همچون دنیاگریزی، اعتراض، بخشش، خردورزی و اغتنام فرصت بر ذهنیت و جهان بینی شاعر، سبب گرایش او به واژگان خاص و شگردهای ادبی ویژه ای از جمله تضاد، تشبیه، تمثیل، ایهام تناسب، تلمیح و جناس شده است. روش پژوهش، توصیفی است و نتایج با استفاده از تحلیل بیت ها، به شیوۀ کتابخانه ای و سندکاوی بررسی شده اند و در پایان، بسامدی از قلمروی زیباشناختی قطعات ابن یمین ارائه شده است.
۲۹۳۰.

نقش آفرینی پَریخان خانم(دختر شاه طهماسب اول صفوی)در تحولات عصر صفوی(955-985ق.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۶ 115-140

کلیدواژه‌ها: صفویه تاریخ ایران دوره اسلامی پریخان خانم طهماسب اسماعیل دوم محمد خدابنده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۴۲ تعداد دانلود : ۷۱۱
پَریخان خانم دختر طهماسب اول صفوی از شخصیت های تأثیرگذار دوران صفویه(دوران طهماسب تا محمد خدابنده)به شمار می آید.او در تحولات سیاسی این دوران نقشی بسیار مهم ایفاء نمود؛در دوران پدرش طهماسب هیچ امر مهمی بدون مشورت او انجام نمی یافت.پریخان خانم در تعیین دو جانشین بعدی طهماسب(اسماعیل دوم و محمد خدابنده)و تحولات سیاسی دوران آنان نیز نقشی تأثیرگذار داشت.پریخان خانم بر تحولات فرهنگی و اجتماعی دوران خویش نیز اثر گذار بود؛او به علم آموزی علاقمند بود تا بدانجا که به تأسیس مدرسه ای اقدام نمود و عالمان و شعرا نیز مورد توجه او قرار می گرفتند.از جنبه اجتماعی نیز حضور پریخان خانم در مناسبات آن عصر قابل توجه است زیرا با وجود محدودیت های شدید جامعه دوران صفوی برای زنان،پریخان خانم نشان داد زنان نیز می توانند بر تحولات جامعه موثر باشند.پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی،نقش آفرینی های سیاسی،فرهنگی و اجتماعی پریخان خانم را بررسی و تحلیل نماید.فرضیه پژوهش این است:پریخان خانم یکی از زنان قدرتمند و جسور خاندان سلطنتی صفوی و از بازیگرانِ مهم تحولات دوران صفویه بویژه در عرصه سیاسی، از اواخر حیات شاه طهماسب اول تا روی کار آمدن محمد خدابنده به شمار می آید بگونه ای که می توان او را در زمره زنان تأثیرگذار این بخش از تاریخ ایران محسوب نمود.
۲۹۳۱.

تحلیل سلسله مراتبی عوامل شکست جنبش نفس زکیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال سی ام تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۶ (پیاپی ۱۳۶) 87 - 116

کلیدواژه‌ها: نفس زکیه عوامل سیاسی عوامل اجتماعی تحلیل سلسله مراتبی روش کمّیAhp

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۳ تعداد دانلود : ۴۳۹
عباسیان پس از برآمدن، با چالش واگرایی علویان، شیعیان و مشروعیت اجتماعی روبه رو شدند و جنبش نفس زکیه در برابر خلافت عباسی مهم ترین آن بود که بازتاب سیاسی و اجتماعی گسترده ای در بین مردم داشت؛ هرچند که نهادینه نشد و شکست خورد. ارزیابی میزان تأثیرگذاری عوامل سیاسی و اجتماعی در این شکست بسیار ارزشمند است. در این نوشتار، برای ارزیابی میزان تأثیرگذاری هر یک از عوامل سیاسی و اجتماعی و مقایسه داده های کتابخانه ای، شاخص های مورد توجه عوامل سیاسی و اجتماعی شناسایی شدند و با بهره گیری از روش کمّی «AHP» در چهار گام به تحلیل سلسله مراتبی جنبش نفس زکیه پرداخته شد تا میزان تأثیر عوامل اجتماعی و سیاسی در شکست جنبش نفس زکیه مشخص شود. دستاورد پژوهش این است که گرچه این جنبش در آغاز به دلایل سیاسی و اجتماعی پدید آمد و جامعه آماده پذیرش رهبری کاریزمایی محمد شد، اما چالش های اجتماعی فراروی محمد، از یک سو او را از جامعه دور کرد و از سوی دیگر تدبیرهای خلیفه زمینه ساز از دست رفتن جایگاه کاریزمایی او در جامعه شد. بنابراین میزان تأثیر عوامل اجتماعی در شکست جنبش نفس زکیه بر عوامل سیاسی پیشی گرفت.
۲۹۳۲.

بررسی پدیده روبه رشد انتظار و منجی گرایی (مهدویت) در عصر ایلخانان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۵ 123 - 147

کلیدواژه‌ها: ایلخانان شیعیان انتظار منجی گرایی (مهدویت)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۶ تعداد دانلود : ۲۷۴
اعتقاد به ظهور امام زمان،یکی از ارکان اساسی مذهب تشیع امامی است که در طول تاریخ اسلام و تشیع جریان داشته است. در دوره تسلط مغولان و تأسیس حکومت ایلخانی در ایران مسئله منجی گرایی (مهدویت) رشد بسزایی یافت . حضور عناصر بیگانه با مذهب غیر اسلامی و مسلط شدن بر جامعه و مملکت اسلامی باعث بروز، فتنه و فساد، هرج ومرج، بروز جنگ ها، افزایش مالیات ها و آشفتگی اوضاع شد. در چنین شرایطی، مردم بیش از هر زمان دیگری، احساس نیاز به مصلحی را داشتند که با آمدنش به تمامی ظلم و جورها پایان بخشد. در این دوره، انتظار و منجی گرایی ، بیش از عصرهای دیگر در عقاید و افکار مردم (شیعیان) و حتی غیر شیعیان رسوخ کرد . به طوری که در برخی از شهرها هر روز مردم به انتظار منجی به دروازه شهرها می رفتند و به انتظار امام غایب می نشستند . در این پژوهش علل پیدایش و رشد اندیشه منجی گرایی و مهدویت و پیامدهای آن ازجمله بهره برداری قیام کنندگان از اندیشه منجی گرایی به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است.
۲۹۳۳.

کارکرد تاریخ شفاهی در انعکاس صدای طبقات اجتماعی خاموش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 185-213

کلیدواژه‌ها: تاریخ شفاهی تاریخ اجتماعی مرکزیت زدایی طبقات فرودست تاریخ درمانی بهداشت تاریخی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۵ تعداد دانلود : ۴۱۲
از مهم ترین ویژگی های تاریخ شفاهی دموکراتیک بودن آن است، بنابراین می تواند دربرگیرنده مسائل طبقات مختلف اجتماعی باشد. نیز از آن جا که تاریخ شفاهی دچار تنگناهای سایر گرایشات تاریخ در حیطه پوششیِ موضوع نیست، می تواند از تاریخ نگاری مرکزیت زدایی کرده و آن را به سمت مردم معمولی توسعه دهد. تا پیش از دهه دوم قرن بیستم میلادی و ظهور فعال مکتب آنال، تاریخ نگاری توجه چندانی به مردم معمولی و گروه های فرودست جامعه نداشته است. از آن پس به ویژه طی هفت دهه گذشته تاریخ شفاهی به همراه دیگر سبک های روزآمد، تلاش بسیاری صورت داده است تا تاریخ نگاری را از نخبه گرایی و مرکزیت گرایی به سویه های متکثر اجتماعی راهبری کند. هدف این پژوهش روشن نمودن جای و جایگاه تاریخ شفاهی در تاریخ اجتماعی است، از این رو با دو پرسش اساسی مواجه بوده است که: ۱. چرا باید طبقات فرودست و گروه های نادیده و یا کمتر دیده شده جامعه را به کانون توجه تاریخ بازگرداند؟ ۲. تاریخ شفاهی چگونه می تواند فرایند آزادسازی (democratisation of history) و مرکزیت زدایی (decentralization of history) تاریخ را عملی کند؟ برای این منظور به سراغ تعدادی از این طبقات مغفول در تاریخ رفته و وضع و موقعیت آن ها و نحوه تعامل تاریخ شفاهی با آنان را مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است.
۲۹۳۴.

ایران در دورانِ باستانِ متأخر، بررسیِ شکل گیریِ یک مفهوم در تاریخ نگاریِ ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۲)

کلیدواژه‌ها: باستان متأخر ایران بیزانس ساسانیان متقدم اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۷ تعداد دانلود : ۳۴۰
این مقاله به پرسش درباره نسبت میان تاریخ ایران و دوران باستان متأخر می پردازد، مفهومی که چند دهه است در تاریخ نگاری غرب، در حوزه مطالعاتی روم و بیزانس، مطرح و متداول شده، اما هنوز جایگاهی در تاریخ نگاری ایران نیافته است. از این رو، در گام نخست، پس از بررسیِ نظر چند پژوهشگرِ این حوزه، به بحث درباره دوره بندی در تاریخ ایران می پردازیم. سپس، برای این که بتوانیم نظر دقیق تری درباره نسبت مذکور بیان کنیم، مسئله را از منظرهای تاریخی، ساختار سیاسی اداری، دینی، فرهنگی، و اقتصادی بررسی خواهیم کرد. روش تحقیق این مقاله بررسی محتوایی و تطبیقیِ متون و نظریه ها است و منابع آن به دو دسته درجه اول شامل متون تاریخی، و درجه دوم یعنی پژوهش های معاصر تقسیم می شود. در پایان، تأکید ما بر موضوع تداوم، به ویژه در حوزه فرهنگ، بوده و پیشنهادمان این است که بازه زمانیِ «ایران در دوران باستان متأخر» از آغاز ساسانیان تا پایان دوره اول عباسیان و برآمدنِ سلجوقیان در نظر گرفته شود، یعنی از سده سوم تا پایان دهم میلادی، تاریخی که دوران باستان متأخرِ غربیان را در نیز بر می گیرد. همچنین از دستاورد های این تحقیق می تواند طرح پیشنهادهایی برای دوره شناسی تاریخ هنر و معماری ایران باشد.
۲۹۳۵.

تأثیرپذیری زمامداری شاه عباس اول صفوی از تنجیم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۳۷ ۸۵-۱۰۵

کلیدواژه‌ها: تنجیم سعد و نحس شاه عباس اول علم در دوره صفوی نجوم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۴ تعداد دانلود : ۳۷۵
تنجیم و احکام آن همواره در تاریخ ایران از جایگاهی مهمی برخوردار بوده است. آگاهی دادن از آینده یکی از کارکردهای مهم و اصلی تنجیم بود. چنین خاصیتی سبب توجه بیشتر پادشاهان به آن می شده است. در بین شاهان صفوی (حک. 907-1135) به ویژه در دوره شاه عباس اول (حک. 996-1038) تنجیم از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. مسئله اصلی پژوهش این است که تنجیم و منجمین چه تأثیراتی در حکومت شاه عباس اول داشته اند؟ این پژوهش بر اساس داده های تاریخی نشان می دهد برخلاف تصور رایج در میان محققان، شاه عباس اول خردگرا نبوده بلکه به صورت کاملاً افراطی از آغاز تا انجام پادشاهی، تحت تأثیر منجمین و احکام نجومی بوده است. افراد مورد وثوق شاه برای مشورت در امور نظامی، سیاسی، معماری، تفریحات و نظایر اینها، منجم بوده و شاه بدون نظر مثبت آنها از انجام دادن هر کاری پرهیز می کرد. به نظر می رسد عواملی چون تلقین، برخی پیش گویی های درست منجمین، بی اعتمادی به اطرافیان و به طور کلی نامشخص بودنِ آینده حکومت، در تأثیرپذیری شاه عباس از تنجیم و احکام نجومی مؤثر بوده است.
۲۹۳۶.

تأثیر گفتمان خلفا بر رویکرد عبدالله بن عباس به نهضت امام حسین (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال چهارم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۱) 27 - 48

کلیدواژه‌ها: نهضت امام حسین (ع) عبدالله بن عباس گفتمان خلفا قبیله منفعت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲۷ تعداد دانلود : ۳۷۸
عبدالله بن عباس شاخص ترین چهره خاندان عباس بن عبدالمطلب و یکی از نخبگان صحابه است. باوجود اخبار فراوانی که در فضل و دانش این چهره مشهور بازتاب یافته، اما بخش هایی از زندگی او همچنان با ابهاماتی روبروست. مهم ترینِ این ابهام ها عدم همراهی او با امام حسین(ع) در واقعه کربلاست. برخی منابع از معذور و یا مأذون بودن او سخن گفته اند، که درست به نظرنمی رسد. در این پژوهش از دیدگاهی دیگر، اندیشه و تفکّر عبدالله بن عباس نسبت به برنامه امام حسین(ع) در آستانه واقعه کربلا بررسی و تحلیل شده است. برای این کار، زیست سیاسی ابن عباس در دوران خلفا و حکومت امام علی(ع) مورد واکاوی انتقادی قرارگرفته است. پرسش اصلی این پژوهش به این شکل مطرح می شود که گفتمان خلفا چه تأثیری بر رویکرد ابن  عباس به نهضت امام حسین(ع) داشت؟ این پژوهش با روش توصیف و تحلیل تاریخی و با کمک سه مؤلفه عقیده، غنیمت و منفعت و مفهوم گفتمان انجام شده است. نتیجه این پژوهش حاکی است تأثیرپذیری ابن  عباس از گفتمان خلفا سبب می شد که او در عین پایبندی کلی که به گفتمان اهل بیت(ع) داشت، برخی وقایع ازجمله نهضت و حرکت امام حسین(ع) را با رویکرد و اندیشه ای متفاوت از ایشان تحلیل و ارزیابی کند.
۲۹۳۷.

تبیین و تحلیل رویکرد پیامبر(ص) در انتخاب فرماندهان سَریّه های عصر نبوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال چهارم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۲) 53 - 74

کلیدواژه‌ها: اسلام پیامبر(ص) سریه فرماندهان مدینه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۹ تعداد دانلود : ۴۰۶
  «سَریَّه» به جنگ هایی از دوران پیامبر اسلام(ص) اطلاق می شود که پیامبر(ص) شخصاً در آن ها حضور نداشتند و به فرماندهی یکى از اصحاب صورت گرفته است. منابع متقدم 36 سریه را برای عصر نبوی ذکر کرده اند که می توان آن ها را در کارکردهای تهاجمی، تدافعی، تبلیغاتی و اطلاعاتی تقسیم بندی کرد. انتخاب فرماندهان در سریّه ها با توجه به اهداف پیامبر(ص) صورت می گرفت. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه ای تلاش دارد به بررسی چگونگی و دلایل انتخاب فرماندهان با توجه به ویژگی و ماهیت سریّه ها بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که پیامبر(ص) در انتخاب فرماندهان سرایا چه رویکردی را دنبال می کردند؟ نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که رویکرد پیامبر در انتخاب فرماندهان علاوه بر رویکرد نظامی و سیاسی، رویکرد دینی و قبیله ای نیز بوده است. پیامبر(ص) فرماندهان را از مهاجرین مکه و قبایل آن ها و همچنین از انصار و قبایل مدینه و افراد مورد اعتماد و دارای کارایی نظامی انتخاب می کردند .  
۲۹۳۸.

بازتاب های انحلال عدلیه در مطبوعات دوره رضاشاه (1304تا1306ش/1925تا1927م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دوازدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 77 - 94

کلیدواژه‌ها: مطبوعات کاپیتولاسیون انحلال عدلیه رضاشاه داور مجلس شورای ملی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۲ تعداد دانلود : ۵۴۰
آشنایی ایرانیان با نظام های سیاسی و قضایی اروپا در قرن 13ق/19م و با مشاهده جایگاه قانون بود که پس از آن، تلاش های گسترده ایرانیان در نهضت مشروطه به ثمر رسید؛ ولی چالش سنت و تجدد در قوانین عدلیه و تضاد شرعی و عرفی در قوانین دست وپاگیرِ در چنبرِ کاپیتولاسیون، باعث ظهور فکر اصلاح عدلیه شد. فکری که با ﻣﺴﺌﻠه جدیدی به نام انحلال عدلیه در مطبوعات داخلی مدنظر قرار گرفت و تلاش های قلمی گسترده ای، در بازتاب تحولات سیاسی و...، برای حل آن آغاز شد. عدﻟیه جدید، در جایگاه یکی از ارکان مشروطه، تحول مهمی بود که داور با همراهی مجلس و به ویژه مطبوعات کشور، زیر سایه حمایت رضاشاه آن را به وجود آورد. بنابراین مراجعه به مطبوعات، رکن چهارم مشروطه، خواننده را با فضایی آگاه می کند که داور در آن به این امر خطیر اقدام کرد. بررسی تمام نشریات از حوصله این نوشتار خارج است؛ ولی چند روزناﻣه پرتیراژ، به مصداق مشت نموﻧه خروار، انتخاب شده است که دیدگاه های رایج در آنان درباره این موضوع، به اجمال بررسی می شود. یافته های این پژوهش براساس روش تحلیل محتوا، بیان کننده این است که مطبوعات این دوره با چه تمهیداتی این ﻣﺴﺌﻠه اجتماعی را از پیش رو برداشتند.
۲۹۳۹.

پیشنهاد الگو برای ایجاد آرشیو مشارکتی در کلانشهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال سی ام بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۷) 116 - 143

کلیدواژه‌ها: آرشیو مشارکتی آرشیو2 (وب2) آرشیوهای تعاملی مراکز آرشیوی شهر تهران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۱ تعداد دانلود : ۴۵۹
هدف : شناسائی مولفه های ضروری برای  ایجاد آرشیو مشارکتی در مراکز آرشیوی کلانشهر تهران با استفاده از فناوری وب 2. روش/رویکرد پژوهش :. نخست با تحلیل داده های برگرفته از  مصاحبه با متخصصان در موضوع آرشیو های مشارکتی شماری مقوله به دست آوردیم. سپس با استفاده از مقوله های به دست آمده پرسش نامه ای طراحی و در میان تمام 95 نفر آرشیویست ها و کارشناسان اسناد شاغل در مراکز آرشیوی شهر تهران  به گردش درآوردیم. داده های 77 پرسش نامه تکمیل و بازگشت داده شده را با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی  و آزمون فرید تحلیل شد یافته ها و نتیجه گیری : میزان موافقت آرشیویست ها با الگوی پیشنهادی در هشت مؤلفه با میانگین 1924/4 و انحراف معیار 67304/0 مطلوب بود. هشت  مؤلفه عبارتند از مدیریت آرشیو مشارکتی؛ حفاظت و نگهداری؛ مسائل حقوقی؛ مشارکت کاربران؛ فرهنگ آرشیوی؛ فناوری؛ دسترسی و آرشیویست ها.
۲۹۴۰.

نقد وبررسی روابط تاریخی- فکری اِخوانُ الصَّفا و اِسماعیلیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاه و سوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 135 - 157

کلیدواژه‌ها: اخوان الصفا رسائل اسماعیلیه خاورشناسان ابوحیان توحیدی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۴ تعداد دانلود : ۳۹۹
هویت نویسندگان رسائل اخوان الصفا تاکنوندر پرده ابهام مانده و میان محققان، بحث و گمان هایی در باب انتساب آنان به فرق و مذاهب، به ویژه اسماعیلیه جریان داشته است. از دیرباز اسماعیلیه بر این باور بوده اند که رسائل نوشته یکی از پیشوایان این گروه به نام احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل است. همچنین در دوران معاصر، برخی خاورشناسان و نیز محققان اسماعیلی مذهب، اخوان و رسائل را به اسماعیلیه منسوب کرده اند. در این مقاله، با شیوه توصیفی تحلیلی، ضمن معرفی اجمالی رسائل، نخست به دعوی اسماعیلیه و آن دسته از خاورشناسانی که رسائل را به اسماعیلیه نسبت داده اند اشاره می کنیم؛ آنگاه به دیدگاه دسته ای دیگر ازخاورشناسان و پژوهشگران می پردازیم که اخوان الصفا را در شمار اسماعیلیه نمی دانند. قراین درون متنی رسائل واستناد به اشعار عربی و فارسی و مطالب دیگر، این دعوی را که رسائل نوشته احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل است، با تردید جدی مواجه می کند. همچنین، آراء اخوان در تساهل و تسامح نسبت به ادیان و مذاهب و مکاتب فکری، با شیوه فرقه اسماعیلیه مغایرت داشت. افزون بر شواهد تاریخی مانند گزارش های ابوحیان توحیدی، سجستانی، ابن ندیم، قفطی، این نکته سخت قابل توجه است که نویسندگان اسماعیلی مذهب به مدت دو قرن اخوان الصفا را نادیده گرفتند. دیگر ادله نیز حاکی است که قول انتساب مؤلفان رسائل به اسماعیلیه از قوت لازم وکافی برخوردار نیست.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان