درخت حوزه‌های تخصصی

هدف : هدف اصلی پژوهش حاضر، علاوه بر تبیین ویژگی های اسناد دیوانی دوره تیموری(قرن نهم قمری)، بررسی نقش و اهمیت این اسناد در شناخت ساختار قدرت و نظام دیوان­سالاری تیموریان است. جامعه آماری : جامعه مورد بررسی، کلیه اسناد دیوانی صادرشده از جانب شاهان تیموری (سلطانیات) است که اصل سند در حال حاضر در آرشیوها یا موزه های کشورهای مختلف نگهداری می شود. روش/ رویکرد پژوهش : شناسایی و گردآوری اسناد مورد نظر این پژوهش در سراسر جهان، به روش کتابخانه ای و مراجعه به آرشیوهای مختلف صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از روش تحقیق تاریخی مبتنی بر متون معتبر انجام پذیرفته است. یافته های پژوهش : از دوره تیموری- با وجود متون تاریخی متعدد و معتبر- اسنادی که اصل آنها به دست ما رسیده باشد، محدود و انگشت شمار است. این تحقیق نشان می دهد که علاوه بر 9 سندی که تاکنون از این دوره شناخته شده، دو سند نیز در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می شود که مربوط به سلطان حسین بایقرا، آخرین زمامدار تیموری است. باوجود مشابهت های کلی، اسناد متعلق به دوره تیموریان را در مقاطع مختلف، با توجه به زمان و مکان صدور سند، می توان مورد بررسی قرار داد؛ به ویژه، فرمان های صادره از جانب شاهرخ، که همگی به فاصله یک سال صادر شده و مکان صدور آنها مربوط به غرب ایران است. نتیجه­گیری : تعداد اسناد اصل برجای مانده از دوره تیموری، بازگوکننده نکات مهمی از تاریخ سیاسی – اجتماعی زمان خود است؛ هرچند تعداد آنها انگشت­شمار است و موجب شده کماکان ناگفته های زیادی در خصوص ساختار دیوانی و نظام دیوان­سالاری این عصر وجود داشته باشد. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که اسناد موجود حکایت از ساختاری خاص دارد که در پرتو آن می توان رابطه بین شاه، شاهزاده، و خان مغول در عصر تیمور را بررسی کرد. در عصر شاهرخ نیز وابستگی های مکانی و زمانی صدور اسناد را باید با توجه به حوادث و رویدادهای ثبت شده در متون تاریخی مورد توجه قرار داد.

انقلاب مشروطیت پس از به بار نشستن، به سبب خلأ قدرت و تحت تأثیر عوامل و زمینه های اجتماعی و سیاسی، گذاری کُند و پیچیده از نظام امنیتی سابق به وضعیتی تازه را تجربه کرد و طی این دوران با ناامنی گسترده در راه های مواصلاتی کشور مواجه شد. این مقاله وضعیت پیش آمده در منطقه اصفهان را بررسی می کند. در این نوشتار نشان داده می شود که وضعیت راه ها در اطراف اصفهان، بلافاصله پس از وقوع انقلاب مشروطه تا آستانه جنگ جهانی اول، بسیار ناامن شده بود و با وجود تلاش های حاکم شهر، انجمن ولایتی، و مقامات مرکزی در تهران این ناامنی استمرار یافت. این امر اثرهای نامطلوبی در زندگی مردم بر جای نهاد تاحدی که موجب نارضایتی و تغییر نگرش بخش هایی از آن ها، خصوصاً تجار، نسبت به نظام مشروطیت شد. منابع این مقاله اخبار و مطالب روزنامه های منتشره در اصفهان پس از مشروطه است. مراجعه به این نوع منابع برای نشان دادن فضای حاکم و شبیه سازی اثرها و پیامدهای بی واسطه فقدان امنیت، نسبت به بهره جویی از منابع دیگر مانند خاطرات و یا اسناد دولتی، مناسب تر به نظر می رسد.

معناشناختی واژة روحانیت با بررسی واژگان روح، روحانی و روحانیت آغاز می شود. در بیشتر کاربردهای لغوی، روح به معنای روان و نفس است که معنایی مقابل جسم دارد. هنگامی که این واژه با موجودی دیگر همراه می شود، معنای موجودی معنوی، طیب و طاهر می گیرد. روح در معنای اصطلاحی آن، چه اصطلاح فلسفی و چه اصطلاح جامعه شناختی، یا حتی علوم دیگر، معانی مختلف می یابد. در فلسفه بر جوهر مجرد و نفس ناطقه و در جامعه شناسی بر دانش آموختگان علوم حوزه، اطلاق می شود. معناشناختی این واژه با بررسی کاربرد آن در تاریخ ادبیات و کتاب های ایران، ادامه یافته است. این بررسی در پاسخ این پرسش که کاربرد این واژه از چه زمانی و چرا در تاریخ ادبیات ایران، برای اشاره به دانش آموختگان علوم حوزوی، به کار رفته است؟ سه تحلیل را به دست داده است: 1ـ مشابهت سازی شرق شناسان؛ 2ـ استعداد و ظرفیت عالمان شیعه برای تسری دادن معنای لغوی به آنان؛ 3ـ گذار روحانیت از حیات علمی به حیات اجتماعی.

اجازه، اصطلاحی برای گواهینامه های متنوّع علمی است که اعطا، دریافت و گردآوری آنها در دانش حدیث اسلامی ریشه دارد. اجازات حدیثی گونه ای از این گواهینامه ها هستند که به مُجاز حق می دهد متن خاصی را از صادرکننده آن (مُجیز) به نسل بعدی شاگردان منتقل کند و جایگاه شاگرد را در زنجیره متصل مشایخ (اِسناد) که به مؤلف اصلی متن بازمی گردد، تثبیت می کند. علاوه بر این دو هدف اصلی، متن اجازات روایی، دربرگیرنده آگاهی های زیادی در شاخه های مختلف علوم اند. مطالعه و بررسی دقیق این متون که از اسناد مهم تاریخی به شمار می روند، در پژوهش های تاریخی بویژه در شناسایی زوایای کمتر شناخته شده سنّت علمی امامیه و شبکه های به هم پیوسته عالمان، بسیار سودمند است. این نوشتار می کوشد تا با ذکر نمونه های متعدد، کارکردهای مختلف اجازات حدیثی از جمله دستیابی به شرح حال عالمان امامی، آشنایی با میراث علمی آنها، بررسی اصالت منابع مکتوب، شناسایی کتاب های متداول در حوزه های مختلف علمی، اطلاعات جغرافیای مناطق شیعی نشین و داده های فراوان تاریخی دیگر را در پژوهش های تاریخی دوره صفوی، نشان دهد.

مقاله حاضر پس از اشاره اجمالی به اهمیت و فواید تاریخ، به بررسی تفصیلی آسیب شناسی تاریخ و تاریخ نگاری از دیدگاه امام خمینی می پردازد. این مقاله آسیب شناسی تاریخ نگاری در محورهایی چون عدم بی طرفی مورخ، تحریف تاریخ، بی دقتی در ثبت وقایع، تاریخ نگاری بدون نقد و تحلیل، عدم توجه به توده مردم در تدوین تاریخ و نبود نگاه قرآنی در تحلیل های تاریخی را از منظر و بیان امام خمینی به بحث می گذارد.

فضل الله نعیمی استرآبادی در قرن هشتم هجری آیینی را پی نهاد که هر چند از اندیشه های فرق دیگر متأثر بود، به نوبه خود در شکل گیری اندیشه ها و جریان های دیگر اثرگذار گردید. افکار و اندیشه های حروفیه مورد توجه شخصیت های سیاسی و علمی روزگار خود و جریان های سیاسی و فکری دوران پس از خود واقع شد. اصفهان از جمله شهرهایی بود که از موقع مطرح شدن اندیشه های فضل الله نعیمی بستر مناسبی جهت رشد و نشر اندیشه های حروفیه گردید. حروفیه در این شهر توانست هم به لحاظ علمی مورد توجه اهل زمانه قرار گیرد و هم تأثیرگذار در جریان های فکری پس از دوران تیموری واقع شود. به لحاظ سیاسی نیز توانست در حرکت های سیاسی داخل و خارج از حوزه های جغرافیایی ایران تأثیرگذار گردد. این مقاله ضمن مطالعه موردی حضور حروفیه در اصفهان، به بررسی تأثیرات فکری و سیاسی آنان در تاریخ ایران می پردازد.