درخت حوزه‌های تخصصی

نظر به اهمیت بازار در ساختار حیات شهری، بازاریان نقش موثری در حیات اقتصادی و اجتماعی شهرها داشته، مطالعه جایگاه آنها در هر عصری، در شناخت بهتر ساختار سیاسی ـ اقتصادی آن عصر سهم بسزایی دارد. در عصر ایلخانان، در پرتو ملاحظات اقتصادی و نظامی و مقتضیات سیاسی مربوط بدان، بازاریان جایگاه برجسته ای به دست آورده و صرف نظر از فعالیتهای تجاری، در امور سیاسی و اجتماعی نیز منشا اثر بوده اند. در پرتو توجه عمومی مغولها به تجارت و امنیتی که در این زمینه به وجود آوردند، بازرگانان فعالیتهای خود را وسعت بخشیدند و نظر به ارتباط تجارت و پیشه، موجبات رونق فعالیت محترفه و اهل پیشه را فراهم کردند. بازرگانان و پیشه وران عصر ایلخانی دارای تشکیلات و سلسله مراتب خاص خویش بودند و این نیز عملکردهای آنها را جهت داده، به آنها نظم بیشتری بخشید. به همین سبب، علاوه بر امور اقتصادی در جریانهای سیاسی و اجتماعی نیز دخالت فعالتری داشتند و در رشد بیشتر این دسته از جریانها سهیم بودند. گزارشهای تاریخی حاکی از این امرند که در عهد ایلخانی بنابر ملاحظات خاص موردنظر ایلخانان و تاثیرات ناشی از تهاجم مغولها، اهل بازار جایگاه برجسته ای به دست آورده و بازاریان پویایی اقتصادی - اجتماعی بیشتری از خود نشان داده اند. در این مقاله، همین مهم یعنی جایگاه بازاریان در اقتصاد و جامعه عصر ایلخانی و علل تعالی موقعیت ایشان بررسی میشود.

همزمان با دیگر کشورهای منطقه، در خلال دو جنگ جهانی، لزوم برخورداری از ارتش منظم و یکپارچه، بیش از بیش در ایران احساس می شد.از این رو، سران نظامی ایران تلاش هائی را برای ایجاد چنین ارتشی آغاز کردند. برقراری نظام سربازگیری، در راستای تلاش هائی بود که برای ایجاد این چنین ارتشی صورت پذیرفت. البته انجام این برنامه، با مشکلات و واکنش های فراوانی همراه بود. این مقاله، بر آن است تا با استفاده از اسناد و مدارک موجود، به تحلیل و بررسی جریان برقراری نظام سربازگیری در دوره پهلوی اول بپردازد.

جریان روشنفکری ایران پیش از پیروزی انقلاب مشروطه و در پی فرستادن دانشجویان ایرانی به اروپا و آشنایی آنان با مبانی و مفاهیم اندیشه مدرن زاده شد. یکی از ابزارهای طرح افکار جدید روشنفکران ایرانی نشر روزنامه بود. در این بین، روزنامه قانون که به دست میرزا ملکم خان در لندن منتشر می شد طیف مهمی از اندیشه های جدید را نمایندگی می کرد و بر جریان فکری در درون کشور بسیار تاثیر نهاد. میرزا ملکم خان در روزنامه قانون اصلاح گری ترقی خواهانه را تبلیغ می کرد و دگرگونی ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور را بر الگویی مبتنی بر گونه ای لیبرالیسم محدود و هدایت شده استوار ساخته بود. پس از پیروزی مشروطیت روزنامه رادیکال و تاثیرگذار صوراسرافیل به مدیریت و نویسندگی میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزا علی اکبرخان دهخدا نماینده جریان رادیکال روشنفکری پس از پیروزی انقلاب مشروطه به شمار می رفت، که از یک سو به آزادی خواهی سیاسی لیبرالی و از سوی دیگر به عدالت اقتصادی سوسیالیستی باور داشت. روشنفکران رادیکال پس از پیروزی انقلاب مشروطه، افرادی از طبقه میانه حال بودند که به رادیکالیسم دمکراتیک باور داشتند. پس از پیروزی انقلاب مشروطه، جریانی تندرو و افراطی که پیشینه روشنفکری نداشت و آبشخور عقیدتی آن سنت برابری جویانه اسلامی بود، سربرآورد. روزنامه روح القدس به مدیریت و نویسندگی شیخ احمد تربتی ملقب به سلطان العلما خراسانی، ناشر آرای این دسته از مشروطه طلبان برابری خواه بود که از مشروطه، عدل را در مفهوم سنتی آن خواهان بودند و از آن نه ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عادلانه که کنش دادگرانه فرد عادل را فهم می کردند.