روان شناسی افراد استثنایی

این پژوهش باهدف تعیین رابطه پردازش حسی با مشکلات رفتاری و تعاملات اجتماعی در کودکان با اختلال طیف اتیسم با میانجیگری اضطراب انجام شد. روش پژوهش همبستگی از نوع مدل سازی معادلات ساختاری و جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی کودکان با اختلال طیف اتیسم در سال 1402 در شهر کرمانشاه بودند که از میان آن ها 200 پدر و مادر با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شد ند و پرسشنامه های نمیرخ حسی دان (2014)، مهارت های اجتماعی بلینی و هوف (2007)، سیاهه رفتاری کودکان اخنباخ و رسکولار (2001) و اضطراب راجرز و همکاران (2016) پاسخ دادند. نتایج نشان داد که پردازش حسی از طریق اضطراب با مشکلات رفتاری رابطه منفی و معنی داری دارد. پردازش حسی با تعاملات اجتماعی رابطه مثبت و معنی داری دارد و متغیر اضطراب در هر دو رابطه می تواند نقش میانجی دارد، بنابراین مشکلات پردازش حسی در کودکان با اختلال طیف اتیسم به طور قابل توجهی با مهارت های ارتباطی و مشکلات رفتاری مرتبط است و اضطراب به عنوان یک واسطه بین آن ها عمل می کند. با توجه به ویژگی های خاص اتیسم، مداخله جامعی برای اصلاح تنظیم ورودی حسی، کنترل عاطفی و تفاوت های ارتباطی ضروری است.

پژوهش حاضر باهدف اثربخشی طرح واره درمانی هیجانی بر تنظیم شناختی هیجان، عدم تحمل بلاتکلیفی و انعطاف پذیری روان شناختی در افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر انجام گرفت. طرح پژوهش، توصیفی – پیمایشی، تحلیلی و شبه تجربی بود. جامعه آماری را تمام بیماران مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر مراجعه کننده به مراکز روان پزشکی، روانشناسی و مراکز سلامت شهر ارومیه در سال 1400 تشکیل دادند. نمونه آماری، با روش در دسترس و هدفمند، 30 (15 نفر کنترل و 15 نفر آزمایش) انتخاب شدند. داده ها با پرسشنامه های اختلال اضطراب فراگیر (اسپیتز و همکاران، 2006)، نگرانی ایالت پنسیلوانیا (PSWQ) (می و همکاران، 1990)، عدم تحمل ابهام (باهر و داگاس، 2002)، انعطاف پذیری شناختی (دنیس و ووندروال، 2010) و تنظیم هیجانی شناختی (گارنفسکی، کریج و اسینهوون، 2001) جمع آوری شده و طی روش طرح واره درمانی هیجانی (لی هی، 2012) مورد روان درمانی قرارگرفته و با نرم افزار (SPSS V. 28) تجزیه وتحلیل شدند. نتایج نشان داد که طرح واره درمانی هیجانی بر تنظیم شناختی هیجان، عدم تحمل بلاتکلیفی (ابهام) و انعطاف پذیری روان شناختی در بیماران مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر اثربخشی داشت. باید با کمک طرح واره درمانی هیجانی، هیجانات منفی و اضطراب در بیماران دچار اضطراب فراگیر کنترل شده و آن ها را به زندگی عادی در کنار خانواده و جامعه بازگرداند.

اختلال ریاضی از جمله اختلالات یادگیری شایع در بین دانش آموزان است که علی رغم سطح هوشی و سلامتی جسمی نرمال، دانش آموزان عملکرد خوبی در محاسبات ریاضی ندارند. هدف پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی مداخله عصب روان شناختی با و بدون تحریک الکریکی مغز بر کارکردهای اجرایی و حل مساله دانش آموزان با اختلال یادگیری ریاضی بود. طرح پژوهش آزمایشی عاملی از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان پسر در بازه سنی ۹ تا 12 ساله شهر تبریز در سال تحصیلی 1401-1400 بود. نمونه پژوهش شامل 60 دانش آموز با اختلال یادگیری ریاضی ( 15 نفر در هر گروه) بود که به روش نمونه گیری در دسترس و بر اساس معیارهای ورود و مصاحبه تشخیصی برای اختلال یادگیری مبتنی بر DSM-5 انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل آزمون های ریاضی کی مت، حل مساله ریاضی، پرسشنامه نقائص کارکردهای اجرایی بارکلی بود. داده ها با نرم افزار SPSS-24 و آزمون تحلیل کوواریانس چندمتغیره، تک متغیره و آزمون مقایسه زوجی بنفرونی تحلیل شدند. نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات گروه های آزمایشی (مداخله عصب روان شناختی با و بدون تحریک الکتریکی مغز) با گروه گواه تفاوت معنی داری وجود داشت (0.001>P). نتایج مقایسه های زوجی بنفرونی نشان داد که نمرات گروه تعاملی به طور معناداری بیشتر از سایر گروه ها بود (0.001>P). ریاضی نقش مهمی در زمینه تحصیل و زندگی روزمره افراد دارد و مداخلات عصب روان شناختی با تحریک الکتریکی مغز یکی از ابزارهای اساسی برای ارتقای مهارت حل مساله ریاضی و کارکردهای اجرایی است.

هدف: هدف از پژوهش حاضر، اثربخشی بازی درمانی شناختی رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بر تنظیم هیجانی، کارکردهای اجرایی و مهارت های ارتباطی در کودکان اختلال طیف اوتیسم بود. مواد و روش ها: پژوهش حاضر از نوع نیمه تجربی با پیش آزمون- پس آزمون و گروه گواه می باشد. جامعه آماری این پژوهش تمامی کودکان 6-12 سال با اختلال طیف اوتیسم مراجعه کننده به مدارس کودکان استثنائی، مراکز و کلینیک های شهر اردبیل در سال 1401-1402 بود. این پژوهش به صورت غیر تصادفی و هدفمند تعداد 45 کودک دارای اختلال طیف اوتیسم انتخاب شد و به صورت تصادفی در 3 گروه (15 نفره) قرار داده شدند. مداخله شامل بازی درمانی شناختی – رفتاری و مداخله تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای بود. ابزارهای این پژوهش نیز شامل آزمون رایانه ایان- بک، آزمون دسته بندی کارت های ویسکانسین، پرسشنامه تنظیم هیجانی گراس و جان، پرسشنامه مهارت های ارتباطی بود. یافته ها: با عنایت به نتایج آزمون تعقیبی بونفرونی، مقایسه زوجی بازی درمانی شناختی رفتاری، تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه ای و گروه گواه در نمرات متغیرهای کارکردهای اجرایی، تنظیم هیجان و مهارت های ارتباطی نتایج نشان داد که گروه های بازی درمانی شناختی رفتاری، تحریک الکتریکی مستقیم فرا جمجمه ای با گروه گواه تفاوت معنادار وجود دارد (05/0p<). بحث و نتیجه گیری: بازی درمانی شناختی رفتاری و تحریک الکتریکی مستقیم فرا جمجمه ای بر تنظیم هیجانی، کارکردهای اجرایی و مهارت های ارتباطی در کودکان اختلال طیف اوتیسم تأثیر داشت اما تفاوت معناداری بین این دو روش وجود نداشت.

اختلال نقص توجه/بیش فعالی یک شرایط عصب-تحولی چالش برانگیز است که پژوهش های متعددی در زمینه کارکردهای اجرایی در این حوزه انجام شده است. هدف از پژوهش حاضر، تعیین جایگاه کارکردهای اجرایی از منظر کتاب سنجی و بررسی اهمیت و یافته های کلیدی این سازه بود. داده های موردنیاز از پایگاه اسکوپوس با استفاده از کلیدواژه های مرتبط استخراج شد. نتایج نشان داد که پژوهش ها بین سال های 1957 تا 2024 وجود دارد و 27 حوزه موضوعی مرتبط شناسایی شد. حوزه های پزشکی، روان شناسی و علوم اعصاب شناختی از مهم ترین آن ها هستند. بیشترین تولید علمی در سال 2023 با 7995 مدرک و کمترین در سال های 1957 تا 1982 با یک مدرک ثبت شده است. روند تولیدات علمی در این حوزه رشد داشته و زبان های انگلیسی، اسپانیایی و چینی پرکاربردترین زبان ها هستند. کشورهای پیشرو شامل آمریکا، انگلستان، آلمان، کانادا و چین هستند. افراد دارای اختلال نقص توجه/بیش فعالی عملکرد ضعیفی در کارکردهای اجرایی مانند حافظه کاری و خودتنظیمی دارند. نظریه بارکلی بیان می کند که این اختلال بیشتر ناشی از نقص در خودتنظیمی است و نه تنها مشکل توجه. این دیدگاه تأکید بر رویکرد کلی نگر به درمان دارد و نیاز به مداخلات هدفمند و اصلاحات محیطی را برجسته می کند.

پژوهش حاضر به منظور بررسی تأثیر الگوی آموزشی گانیه بر آگاهی وا ج شناختی و حل مسئله دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر انجام شد. روش پژوهش از نوع شبه آزمایشی بود که در آن از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری کلیه دانش آموزان پایه اول و دوم کم توان ذهنی شهر خمام در سال تحصیلی 1401-1402 بودند. نمونه این پژوهش متشکل از 30 دانش آموز بوده که با توجه به ملاک های پژوهش انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفره آزمایش و کنترل، جای دهی شدند. جمع آوری داده ها در مرحله پیش- پس آزمون با استفاده از آزمون آگاهی واج شناختی سلیمانی و دستجردی (1382) و آزمون برج لندن (1982) انجام شد. الگوی طراحی آموزشی گانیه طی 10 جلسه به مدت 45 دقیقه برای گروه آزمایش برگزار شد و گروه کنترل آموزش مرسوم از سوی معلمان خود را دریافت کردند. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS-24 و با استفاده از روش کوواریانس تک و چند متغیره تجزیه وتحلیل شد. نتایج نشان داد نمرات پس آزمون آگاهی واج شناختی به شکل معناداری در گروه آزمایش بیشتر از گروه کنترل است (05/0>P). همچنین دانش آموزان گروه آزمایش در عملکرد حل مسئله نمرات بهتری نسبت به گروه کنترل به دست آوردند (05/0>P). بر اساس یافته ها می توان گفت که الگوی آموزشی گانیه با توجه به گام های مؤثر و منسجمی که در طراحی آموزشی ارائه می دهد، با بهره گیری از توانایی ها و فراخواندن حافظه دانش آموزان کم توان ذهنی، موجب بهبود مهارت حل مسئله و آگاهی واج شناختی آن ها می شود.

داشتن فرزند دارای ناتوانی ممکن است بر سلامت روانی والدین، به ویژه مادران تأثیر منفی داشته باشد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کیفیت زندگی مادران نوجوانان با آسیب شنوایی بر اساس رویکرد پدیدارشناسی بود. طرح پژوهش حاضر بر اساس رویکرد پدیدارشناسی توصیفی انجام شد. جامعه پژوهش شامل مادران دارای نوجوانان با آسیب شنوایی شهر رشت در سال 1402-1403 بود. نمونه پژوهش شامل 10 نفر از مادران این گروه از نوجوانان می شد که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند. ملاک های اصلی برای انتخاب شرکت کنندگان داشتن فرزند با آسیب شنوایی شدید، سن 35 تا 50 سال، سطح سواد والدین از راهنمایی تا کارشناسی و شرکت داوطلبانه در پژوهش بود. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده و داده ها با روش کلایزی تحلیل شد. نتایج مصاحبه ها پس از استخراج موضوعی و طبقه بندی، در هشت مقوله اصلی تحت عنوان چرخه هیجان، عوامل مربوط به والدین، ماهیت آسیب شنوایی، مسائل حاد بیرون از خانواده، نگرانی مربوط به تصمیم های مهم دوران جوانی، تجربه موفقیت های کوچک، آموزش و آگاهی و داشتن هدف در زندگی طبقه بندی شدند. همچنین 25 مقوله فرعی استخراج شد. بر اساس یافته های این مطالعه، مادران دارای فرزند با آسیب شنوایی نگرانی های متعددی را تجربه می کنند و ممکن است به کیفیت زندگی آن ها آسیب بزند؛ بنابراین لازم است در برنامه های توان بخشی به ابعاد هیجانی، احساسی و وضعیت روان شناختی این مادران نیز توجه شود.

پژوهش حاضر مطالعه تأثیر سیستم ارتباط مبادله تصویر (پکس) بر روی رشد مهارت های ارتباطی و اجتماعی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم بود. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ گرد آوری داده ها کیفی بود. طرح پژوهش از نوع مطالعه مروری نظام مند بود. یافته های پژوهشی مرتبط با پکس، در افزایش مهارت های ارتباطی و اجتماعی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم بررسی شد. در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر سیستم ارتباط مبادله تصویر بر رشد مثبت مهارت های ارتباطی و اجتماعی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم پرداخته شد. در این مطالعه 51 پژوهش منتشرشده بین المللی از سال 2012 تا 2024 در پایگاه های اطلاعاتی گوگل اسکولار، پاب مید و ساینس دایرکت از میان 77 مقاله انتخاب شد تا تأثیر سیستم ارتباط مبادله تصویر بر مهارت های اجتماعی و ارتباطی موردبررسی و تحلیل قرار گیرد. یافته ها حاکی از آن بود که پکس در رشد مهارت های ارتباطی و اجتماعی افراد دارای اختلال طیف اوتیسم مفید و مؤثر است. پژوهش نشان داد که پکس می تواند در افزایش مهارت های ارتباطی و مهارت های اجتماعی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم مؤثر باشد و سبب بهبود کیفیت زندگی کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم شود و می توان از پکس در مراکز آموزشی دارای کودکان اوتیستیک برای افزایش مهارت های ارتباطی و اجتماعی استفاده کرد.

ناتوانی یادگیری شامل مشکلاتی در زمینه خواندن، نوشتن، گوش دادن، حل مسائل ریاضی و درک یا کاربرد زبان گفتاری است که موانع قابل توجهی را برای دانش آموزان ایجاد می کند و موجب مشکلاتی در مسائل تحصیلی و عملکرد شناختی می شود. پژوهش حاضر باهدف تعیین رابطه حساسیت به طرد با مشکلات رفتاری عاطفی دانش آموزان با ناتوانی یادگیری با نقش میانجی تنظیم هیجان انجام شد. این مطالعه ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده ها (طرح تحقیق) از پژوهش های توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، کلیه دانش آموزان با ناتوانی یادگیری در مراکز اختلال یادگیری شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 1403-1402 بود. تعداد 282 نفر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های مشکلات رفتاری عاطفی راتر (1975)، هوش هیجانی برادبری و گریوز (2005) و خودکارآمدی شرر و مادکس (1982) استفاده شد. تمام تحلیل ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS27 و نرم افزار Lisrel 8.8 انجام شدند. یافته ها نشان داد که هوش هیجانی و خودکارآمدی بر مشکلات رفتاری عاطفی دانش آموزان با ناتوانی یادگیری اثر منفی معنادار دارند. همچنین خودکارآمدی توانست میانجی روابط بین متغیرهای پژوهش باشد؛ بنابراین متغیر هوش هیجانی علاوه براثر مستقیم، به طور غیرمستقیم و از طریق خودکارآمدی نیز بر مشکلات رفتاری عاطفی تأثیر می گذارند. (01/0>P). با توجه به یافته های پژوهش، در مراکز مشاوره و کلینیک های روان شناسی می توان در مورد تنظیم و کنترل هیجانات و خودکارآمدی درزمینه هوش هیجانی باهدف برقراری تعاملات سازنده با دیگران در کودکان با ناتوانی یادگیری به والدین و معلمان آموزش های لازم ارائه شود.