مطالعات کاربردی علم سنجی

ارزیابی و سیاست گذاری بهینه پژوهش همواره یکی از مسائل مهم مورد توجه سیاستگذاران پژوهش بشمار می رود. به دلیل وجود تنوع در نوع بروندادها و دستاوردهای پژوهش و همچنین وجود انواع مختلف تاثیر گذاری و اثر بخشی پژوهش، و متفاوت بودن ماهیت پژوهش و استراتژی سازمان ها، سیاست گذاری صحیح و پیاده سازی روش های بهینه ارزیابی پژوهش همواره با دشواری ها و پیچیدگی های خاص خود همراه بوده است. علاوه بر این وجود تفاوت در رشته های موضوعی مختلف با فرهنگ انتشار و استناد متفاوت، قضاوت در خصوص روش بهینه ارزیابی پژوهش را تحت تاثیر قرار داده و این امر را با چالش های فراوانی مواجه کرده است. در کنار این موارد کثرت شاخص های پژوهشی، تعدد پایگاه های ارائه دهنده شاخص ها، متفاوت بودن روش های محاسبه استنادات، متفاوت بودن پوشش موضوعی و دامنه نمایه سازی مجلات رشته ها، قالب های انتشارات متفاوت، و زبان های مختلف و سوگیری های موجود در پایگاه های استنادی به سایر چالش های ارزیابی پژوهش افزوده است. از این رو ضرورت و لزوم توجه به رویکردهای نوین و بکارگیری روش های صحیح خصوصا کاربرد مسیولانه شاخص های پژوهشی در ارزیابی پژوهش بیش از پیش احساس می شود. این مقاله در نظر دارد که با گذری بر رویکردهای نوین در بکارگیری شاخص های علم سنجی و مرور برخی بیانیه های بین المللی پیشنهادات کاربردی در راستای روش های بهینه و منصفانه در ارزیابی پژوهش را ارایه دهد. ارزیابی و سیاست گذاری بهینه پژوهش همواره یکی از مسائل مهم مورد توجه سیاستگذاران پژوهش بشمار می رود. به دلیل وجود تنوع در نوع بروندادها و دستاوردهای پژوهش و همچنین وجود انواع مختلف تاثیر گذاری و اثر بخشی پژوهش، و متفاوت بودن ماهیت پژوهش و استراتژی سازمان ها، سیاست گذاری صحیح و پیاده سازی روش های بهینه ارزیابی پژوهش همواره با دشواری ها و پیچیدگی های خاص خود همراه بوده است. علاوه بر این وجود تفاوت در رشته های موضوعی مختلف با فرهنگ انتشار و استناد متفاوت، قضاوت در خصوص روش بهینه ارزیابی پژوهش را تحت تاثیر قرار داده و این امر را با چالش های فراوانی مواجه کرده است. در کنار این موارد کثرت شاخص های پژوهشی، تعدد پایگاه های ارائه دهنده شاخص ها، متفاوت بودن روش های محاسبه استنادات، متفاوت بودن پوشش موضوعی و دامنه نمایه سازی مجلات رشته ها، قالب های انتشارات متفاوت، و زبان های مختلف و سوگیری های موجود در پایگاه های استنادی به سایر چالش های ارزیابی پژوهش افزوده است. از این رو ضرورت و لزوم توجه به رویکردهای نوین و بکارگیری روش های صحیح خصوصا کاربرد مسیولانه شاخص های پژوهشی در ارزیابی پژوهش بیش از پیش احساس می شود. این مقاله در نظر دارد که با گذری بر رویکردهای نوین در بکارگیری شاخص های علم سنجی و مرور برخی بیانیه های بین المللی پیشنهادات کاربردی در راستای روش های بهینه و منصفانه در ارزیابی پژوهش را ارایه دهد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی وضعیت فعالیت های پژوهشی اعضای هیئت علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علّامه طباطبایی انجام شد. ضرب آهنگ پژوهشی به معنای میزان و روند تولیدات علمی اعضای هیئت علمی در قالب مقالات، کتاب ها و طرح های پژوهشی است که در بازه های زمانی مشخص ارزیابی شده است. این پژوهش به بررسی عوامل مؤثر بر این ضرب آهنگ، نظیر ارتقاء علمی، همکاری های علمی و تأثیر آن ها در رشد علمی استادان پرداخته است. در این مطالعه از رویکرد ترکیبی (کمّی-کیفی) استفاده شد. در بخش نخست برای گردآوری اطلاعات اعضای هیئت علمی از روش پیمایشی تحلیلی استفاده شد. در بخش های دوم و سوم برای شناسایی دلایل وجود نوسان در پژوهش ها و تحلیل اسناد بالادستی از روش تحلیل محتوای کمّی استفاده شد. داده های مربوط به مقالات، کتاب ها و پروژه های پژوهشی استادان از پایگاه های اطّلاعاتی معتبر داخلی و خارجی گردآوری و تحلیل شد. برای بررسی توصیه های سیاستی مبنی بر افزایش آثار پژوهشی استادان و شناسایی دلایل شکل گیری نوسان در پژوهش ها در مقاطع مختلف فعالیت اعضای هیئت علمی، مصاحبه انجام شد. مصاحبه ها ی انجام شده در این پژوهش از نوع نیمه ساختاریافته می باشد و کدگذاری دقیق روی متن آن ها صورت گرفت؛ که به صورت انفرادی از چهار نفر از متخصصان مرتبط با توجه به تخصص، مهارت و تجربه کافی در زمینه محورهای این پژوهش استفاده شد. پرسش های مصاحبه باز طراحی شدند و پس از دریافت اطّلاعات مصاحبه شوندگان، فایل های صوتی بررسی و متن کامل مصاحبه ها تایپ شد و پس از آن، فایل متنی مصاحبه، کدگذاری شد. در بخش بعدی نیز اسناد بالادستی از قبیل برنامه راهبردی دانشگاه علامه طباطبائی افق (1405-1401) به انضمام برنامه عملیاتی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، گروه های آموزشی، معاونت ها و مدیریت های دانشگاه (سال 1402) (مرتبط با محورهای این پژوهش)، آیین نامه استخدامی، دستورالعمل نحوه اعطای پایه تشویقی به اعضای هیئت علمی، آیین نامه ارتقاء مرتبه اعضای هیئت علمی و دستورالعمل اجرایی آیین نامه پژوهانه اعضای هیئت علمی دانشگاه گردآوری و تحلیل شد. به طور کلی، اطّلاعات جمعیت شناختی نشان داد از میان 64 نفر نمونه پژوهش، استادان با مرتبه علمی "مربی"، "آموزشیار" و "استادیار" معمولاً کمترین تعداد آثار علمی و استادان با مرتبه علمی "دانشیار" و "استاد" بیشترین تعداد آثار را داشتند. در ارتباط با انواع گزارش های پژوهش های بررسی شده در این پایان نامه، بیشترین آثار پژوهشی مربوط به مقالات چاپ شده در نشریات علمی و کمترین آثار پژوهشی نیز مربوط به طرح های پژوهشی داخل و خارج از دانشگاه می باشد. در این بین، کتاب های تألیف و ترجمه شده و مقالات ارائه شده در همایش های علمی میانه ی دو پژوهش قبلی از نظر تعداد بودند امّا وزن مقالات ارائه شده در همایش های علمی بیشتر بود. نتایج نشان داد که ارتقاء علمی تأثیر مستقیمی بر افزایش کمّی تعداد آثار پژوهشی داشته و پس از دستیابی به مراتب بالاتر علمی، برخی از استادان با کاهش تولیدات علمی مواجه شده اند. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که بیشترین سهم از تولیدات علمی استادان مربوط به مقالات علمی است و درصد کمتری به تألیف کتاب ها و طرح های پژوهشی اختصاص دارد.

هدف: هدف از این تحقیق تحلیل تولیدات علمی نمایه شده مرتبط با حوزه مدیریت ارتباط با مشتری (سی.آر.ام) مبتنی بر پایگاه وب.آو.ساینس در منطقه غرب آسیا همراه با ترسیم نقشه علمی این حوزه است. همچنین، پژوهش به دنبال تحلیل خوشه های موضوعی مرتبط با مدیریت ارتباط با مشتری در منطقه غرب آسیا است. روش شناسی: این تحقیق از نوع کاربردی بوده و با رویکرد علم سنجی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 5004 رکورد اطلاعاتی تولیدات علمی مرتبط با مدیریت ارتباط با مشتری در غرب آسیا است که از سال 1996 میلادی تا دسامبر 2024 نمایه شده اند. ابزار گردآوری داده ها راهبرد جستجوی پیشرفته در بخش موضوعی این پایگاه است که پیشینه ها را بر اساس زبان، کشور، نویسنده، سال انتشار، مؤسسه و دانشگاه استخراج کرده است.در تحلیل داده های گردآوری شده، از نرم افزارهای علم سنجی ویزویور و یوسی نت استفاده شده است. این ابزارها امکان تجسم سازی شبکه های پژوهشی، تحلیل مشارکت مؤسسه ها و نویسندگان، و بررسی روندهای موضوعی و استنادی را فراهم کرده اند. یافته ها: یافته ها نشان داد که در بین کشورهای غرب آسیا، هند با تولید 919 رکورد در رتبه اول قرار دارد، پس از آن عربستان سعودی با 880 رکورد و امارات متحده عربی با 336 رکورد در رتبه های بعدی قرار دارند. ایران نیز با 308 رکورد در رتبه چهارم قرار دارد. در بین دانشگاه ها، دانشگاه آی.آی.تی بمبئی با تولید 86 رکورد در رتبه اول و دانشگاه آی.آی.تی دهلی با 59 رکورد در رتبه دوم قرار دارد. همچنین، در میان نویسندگان، اس. چاترجی با 32 رکورد و آر. چاردری با 28 رکورد، هردو از هند در رتبه های اول و دوم قرار دارند. بیشترین تولیدات علمی در سال 2015 میلادی با 299 رکورد اطلاعاتی ثبت شده است.بیشترین مقالات نمایه شده مربوط به موضوع اقتصاد کسب وکار با 2434 مقاله است. پس از آن، حوزه های علوم کامپیوتر با 1793 مقاله و فنی مهندسی با 955 مقاله در رتبه های بعدی قرار دارند. در میان نشریات نیز، نشریه آی.ای.ای با تعداد 640 مقاله رتبه اول قرار دارد. همچنین، نشریه الزویر با 618 مقاله و نشریه اسپرینگ نیچر با 518 مقاله به ترتیب رتبه های دوم و سوم را به خود اختصاص داده اند. یافته ها بیانگر آن است که پرتکرارترین کلیدواژه ها در این حوزه موضوعی شامل مدیریت ارتباط با مشتری با 1600 بار تکرار است. پس از آن، سی.آر.ام با 500 بار تکرار و داده کاوی با 310 بار تکرار قرار دارند. همچنین کلیدواژه های مرتبط با مدیریت ارتباط با مشتری در غرب آسیا در 7 خوشه طبقه بندی شده اند که هر خوشه بر جنبه ای خاص از این حوزه تأکید دارد. خوشه مدیریت ارتباط با مشتری دارای پیوستگی برجسته تری بوده و شامل موضوعات فنی و مدیریتی مختلف از جمله داده کاوی، هوش مصنوعی، وفاداری مشتری و رضایت مشتری است. ازطرفی، ارتباط بین مدیریت ارتباط با مشتری و هوش مصنوعی نشان می دهد که محققان به نقش فناوری های نوین در بهبود مدیریت ارتباط با مشتری توجه دارند. همچنین، ارتباط بین داده کاوی و پیش بینی ترک مشتری نشان می دهد که داده کاوی می تواند برای پیش بینی رفتار مشتریان و جلوگیری از ترک آن ها در سازمان استفاده شود. نتیجه گیری: نتایج نشان می دهند حوزه مدیریت ارتباط با مشتری در غرب آسیا به عنوان یک حوزه پژوهشی چندبُعدی، ارتباط نزدیکی با فناوری های نوین، تحلیل داده ها، و رفتار مشتری دارد. بدین ترتیب، تحقیقات حوزه مدیریت ارتباط با مشتری در غرب آسیا به طور مستمر در حال رشد است و محققان به طور فزاینده ای به دنبال راهکارهای نوین برای بهبود حوزه مدیریت ارتباط با مشتری هستند.

هدف: به دلیل فعالیت های بشر در چند قرن گذشته و همچنین تشدید آن ها در چند دهه گذشته عمده مناطق دنیا دچار تغییر اقلیم شده اند. کشور ایران نیز در چند قرن گذشته به دلایلی نظیر صنعتی سازی و رشد شهرنشینی دچار تغییرات اقلیم شده است. هدف اصلی این مطالعه بررسی علم سنجی مقالات چاپ شده در زمینه پدیده تغییر اقلیم و فناوری سنجش از دور است. در این راستا، مطالعات انجام شده در ایران و کشورهای جهان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. روش: به منظور انجام اهداف پژوهش، از مقالات چاپ شده در سال های اخیر در دو پایگاه Pubmed و web of science استفاده شد. بررسی کشورها، دانشگاه ها، کلیدواژگان پرتکرار در مطالعات ایران و جهان مورد توجه قرار گرفت. از پایگاه Pubmed، تمامی مقالات موجود مورد بررسی قرار گرفتند. از پایگاه web of science مقالات مرتبط با سال های 2022، 2023 و 2024 به صورت جداگانه بررسی شدند. همچنین، نتایج جستجوی مقالات چاپ شده توسط محققین ایرانی در پایگاه web of science مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل نتایج در نرم افزار علم سنجی VosViewer انجام شد. یافته ها: نتایج نشان می دهند مطالعات در زمینه سنجش از دور و پایش تغییرات اقلیم در جهان رو به افزایش است. کشورهای چین و ایالات متحده آمریکا از جمله کشورهای پیشرو در زمینه سنجش از دور و تغییر اقلیم هستند. از جمله کلیدواژگان جدید در حیطه پژوهش می توان به یادگیری ماشین و یادگیری عمیق اشاره کرد. اگرچه مطالعات پژوهشی ایران در مقابل سایر کشورهای جهان در رتبه 10 تا 20 قرار دارد، اما تعداد کل مقالات و پژوهش های انجام شده در ایران به شدت پایین تر از کشورهایی نظیر هند، چین و ایالات متحده آمریکا است. نتیجه گیری: استفاده از روش های یادگیری ماشین برای تحلیل حجم زیادی از داده ها بنظر راهکار پیشنهادی محققین جهان است. نتایج نشان دهنده توجه محققین به زمینه تغییر اقلیم در کشور بوده است اما عمده مطالعات در ایران متمرکز به خشکسالی، بارش، تغییرات دما شده است که می توان از تصاویر ماهواره ای برای تهیه محصولات مرتبط با آلودگی هوا و آب نیز استفاده کرد. در واقع، بدلیل مشکلات مرتبط با خشکسالی و آب در ایران، عمده پژوهشگران در این زمینه ها پژوهش کرده اند. همچنین، پیشنهاد می شود به منظور انجام مطالعات عمیق و مناسب در این زمینه سیاست های مشوق و کلان در کشور ایران اتخاذ شوند.

هدف: هدف پژوهش حاضر تحلیل تولیدات علمی نمایه شده مرتبط با مخزن دانش سازمانی در پایگاه استنادی وب آو ساینس و ترسیم نقشه علمی این حوزه است. روش پژوهش: این پژوهش از نوع کاربردی بوده و با رویکرد علم سنجی انجام شده است. جهت بازیابی داده ها از قسمت جستجوی پیشرفته پایگاه وب آو ساینس استفاده شد و با جستجوی کلید واژه "مخزن دانش سازمانی" در فیلد موضوع 2648 مقاله بازیابی شد. داده ها پس از پالایش و یکسان سازی وارد نرم افزارهای علم سنجی شدند و نقشه های مورد نظر ترسیم شدند. در نهایت، جهت ترسیم نقشه ها از نرم افزار بیبلیومتریکس در نرم افزار R استفاده شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که در مجموع 2648 رکورد اطلاعاتی در حیطه موضوعی مورد نظر در این پایگاه نمایه شده است. کشور آمریکا با تولید 819 رکورد اطلاعاتی در رتبه اول قرار دارد و کشورهای انگلستان و اسپانیا با تولید 211 و 190 رکورد اطالعاتی در رتبه های دوم و سوم قرار دارند. بر اساس داده های به دست آمده از پایگاه وب آو ساینس، نقشه علمی این حوزه ترسیم و مشخص شد که ساختار علمی مخزن دانش سازمانی از 11 خوشه موضوعی اصلی تشکیل شده است. خوشه اول با 21 کلید واژه بزرگ ترین خوشه شناخته شد. خوشه های مخازن سازمانی و آموزش عالی در بخش خوشه های مرکزی اما توسعه نیافته قرار دارند و این نشان دهنده ظرفیت های بالقوه برای گسترش تحقیقات هستند. پر تکرارترین کلید واژه مربوط به institutional repositories با بسامد 377 است. در بین کلید واژه های مقالات نمایه شده، کلید واژه " Computer Science, Information Systems & Information Science & Library Science " دارای بیشترین هم رخدادی بودند. در این حوزه، کشورهای آمریکا، انگلستان و اسپانیا بیشترین تولیدات علمی و دانشگاه هاروارد بیشترین برونداد پژوهشی را در این حوزه داشت. نتیجه گیری: این پژوهش ضمن بیان روابط مهم واژگانی، افراد و سازمان های برتر و همچنین گرایش پژوهشی این حوزه در سال های مختلف، پرکاربردترین و پر مراجعه ترین حوزه های موضوعی مخزن دانش سازمانی را نیز نشان می دهد. در کاربرد مخزن دانش سازمانی در حوزه های مختلف علوم، همبستگی وجود نداشت و شکاف هایی در ساختار علمی این حوزه مشاهده شد.

هدف از پژوهش حاضر پژوهش شناسایی موضوعات پرطرفدار، زمینه های نوظهور و شکاف های علمی حوزه علوم تربیتی براساس پایان نامه های دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی است. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و با رویکرد علم سنجی است. جامعه پژوهش 1066 پایان نامه است که طی سال های 1392 تا 1397 در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی به رشته تحریر درآمدند. نتایج حاکی از آن است که برنامه درسی پرکاربردترین موضوع در پایان نامه ها است. یافته های مربوط به خوشه بندی سلسله مراتبی منجر به شکل گیری 14 خوشه شد. محاسبه سنجه های مرکزیت شبکه نشان داد امکانسجی آموزشی، برنامه آموزشی، یادداری، طراحی آموزشی، مدارس هوشمند، دانش آموزان، اخلاق، مدارس ابتدایی، نوآوری فردی و مؤلفه های طراحی آموزشی از جمله موضوعات مهم و اثرگذار در شبکه هم رخدادی واژگان حوزه علوم تربیتی است. واژگان امکانسنجی آموزشی، یادداری، دانش آموزان، برنامه آموزشی، اخلاق، مدارس هوشمند، مدارس ابتدایی، تحلیل عاملی تأییدی، مؤلفه های طراحی هوشمند و نیازسنجی آموزشی نیز از جمله موضوعاتی هستند که نقشه واسط در شبکه دارند و میزان انتقال اطلاعات در شبکه از طریق این کلیدواژگان بیشتر است.به عبارت دیگر این موضوعات به مثابه حلقه اتصال در شبکه هستند و از طریق آن ها می توان به موضوعات دیگر نیز دسترسی پیدا کرد.