مهسا امینی

بازنمایی اعتراضات در رسانه ها به عنوان یکی از ابزارهای تأثیرگذار بر افکارعمومی در بزنگاه های حساس اجتماعی و سیاسی است. یکی از این مصادیق، ناآرامی های است که در  اعتراضات 1401 در ایران شکل گرفت. پژوهش حاضر به دنبال بررسی نحوه بازنمایی این ناآرامی ها در تلویزیونی بی بی سی فارسی است. این پژوهش با روش تحلیل مضمون، برنامه های تلویزیونی این شبکه را در فاصله زمانی 25 شهریور تا 18 مهر  1401 بررسی کرده است. از مجموع برنامه های مربوطه، برنامه های  60 دقیقه، به عبارت دیگر، صفحه 2، بلور بنفش و ویژه برنامه پرگار این شبکه با نمونه گیری هدفمند، انتخاب و با روش تحلیل مضمون بررسی شد. بی بی سی، ناآرامی های 1401 ایران را اعتراضاتی اصیل، دارای ایدئولوژی، سراسری و هدفمند، بازنمایی کرده است. تمرکز بر شکاف قومیتی، بهره برداری از معترض بودن شهرهای مرزی، طرح گزاره تقابل جمهوری اسلامی ایران با زن، نارضایتی همه اصناف و همه رده های سنی از جمهوری اسلامی ایران، پرتکرارترین مقولات مستخرج شده در اخبار این رسانه به حساب می آید. با توجه به یافته های تحقیق، شبکه بی بی سی فارسی با استفاده از تکنیک های اشاره شده سعی بر هدایت اعتراضات به سمت شورش و اغتشاش را داشته است.

در عصر حاضر جنگ شناختی، ابزار اصلی دستیابی به اهداف توسعه طلبانه ی قدرت های استکباری بدون درگیری نظامی است. جنگ شناختی، رهیافتی ترکیبی از ظرفیت های نبرد غیرجنبشی متعلق به فضای مجازی برای پیروزی در جنگ بدون رودرویی فیزیکی است. دشمن در سال 1401، بعد از فوت مهسا امینی با استفاده از ابزار رسانه از جنگ شناختی علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کرد. بنابراین؛ پژوهش حاضر می کوشد با روش تحلیل گفتمان انتقادی وندایک و با استفاده از جامعه ی آماری اخبار منتشر شده ازرسانه ی فارسی زبان بی.بی.سی فارسی در بازه ی زمانی شهریور 1401 تا دی ماه 1401، جنگ شناختی و جریان سازی رسانه ای خبرگزاری بی.بی.سی فارسی را شناسایی کند. نتایج پژوهش حاکی از آن است: متون خبری بی.بی.سی فارسی از لحاظ سبک واژگانی، افراد و نهادهای مطرح شده در متن، غیرسازی، استنادها، پیش فرض ها و تداعی و تلقین ها، درصدد است تا با راه اندازی جنگ شناختی از طریق ابزار رسانه؛ گفتمان هایی را شکل دهد؛ واکاوی گفتمانی از متون اخبار رسانه ی بی.بی.سی فارسی نشان داد که: گفتمان اصلی وب سایت بی.بی.سی فارسی در خصوص پوشش خبری اعترضات بعد از فوت مهسا امینی، «حجاب اجباری»، «خشونت پلیس»، «نبود آزادی و عدالت»، «نقض حقوق بشر»، و «نارضایتی عموم» بوده است.

اخبار جعلی و معضل گسترش نشر آن در رسانه های اجتماعی، امروزه روزنامه نگاری موثق و اطلاع رسانی قابل اعتماد را ضعیف کرده است. ضرورت این موضوع دولت ها و اصحاب رسانه را بر آن داشت تا راهکارهای مؤثر در تشخیص اخبار جعلی را بررسی کنند. در این پژوهش به نحوه شناخت مؤلفه های اخبار جعلی در شبکه های اجتماعی بخصوص موارد مرتبط با فعالیت های اعتراض گونه پاسخ داده می شود. در این پژوهش سعی می شود مؤلفه های اخبار جعلی شبکه اینستاگرامی بی.بی.سی در اعتراض های خیابانی ایران (شهریور تا اسفند سال 1401) شناسایی شوند. محتوای خبری 60 پست اینستاگرام بر مبنای رویکرد کیفی با استفاده از روش تحلیل محتوای عرفی و معیار راستی آزمایی اخبار جعلی این پژوهش از طریق «خط ویژه خبرگزاری فارس»، سایت های «فکت نامه»، «فکت یار» صورت پذیرفت. پژوهش حاضر از جستجوی موضوعی لغات «خبر جعلی»، «اعتراض»، «مهسا امینی» در بیش از 100 صفحه مجازی شبکه اینستاگرامی بی.بی.سی فارسی در ارتباط با ناآرامی های سال 1401صورت گرفت. یافته ها و نتایج داده های1150حاصل با استفاده از نرم افزار Maxqda2022  با روش کدگذاری تحلیل شدند. به نظر می رسد هنوز ضعف در تشخیص مؤلفه های اخبار جعلی وجود دارد و در بسیاری از موارد مواجه با فضای واقعی، خوب عمل نشده است. بااین حال شبکه اینستاگرامی بی.بی.سی فارسی در انتشار سریع اخبار جعلی سال 1401 از مؤلفه هایی استفاده کرده که در گسترش اعتراضات خیابانی نقش بسیاری ایفا کرده است که می توان در 5 مقوله کلی اعتبار خبر، تشخیص اخبار جعلی، ایجاد تردید، سواد رسانه ای، تولید پتانسیل اعتراضات و اغتشاشات طبقه بندی کرد. رسانه های بیگانه به عنوان بازوی پروپاگاندای سیاه، با عصر پساحقیقت، جنگ اطلاعاتی، فریب افکار عمومی، اخبار جعلی و راستی آزمایی رابطه مفهومی پیدا می کنند.

رسانه را یکی از اثرگذارترین مراجع فکری افکار عمومی در میان جوامع معاصر دانسته اند. اعتراضات سال 1401 به دلیل فوت مشکوک مهسا امینی بهانه و دستاویز مناسبی برای پرداخت محتوا متناسب با اهداف رسانه ای شبکه های معاند در جهت اثرگذاری بر افکار عمومی فراهم آورد. بررسی اجمالی محتوای تولیدات شبکه های فارسی زبان خارجی نشان دهنده تمرکز این رسانه ها بر شکاف های اجتماعی ایران و تشدید آن ها بوده است. برای روشن شدن مسیر شبکه های معاند در زمینه برجسته سازی شکاف های اجتماعی ایران، شبکه خبری بی بی سی فارسی برگزیده شده است. از آن رو که دسترسی به شبکه های اجتماعی آسان تر و عمومی تر از شبکه های ماهواره ای است، صفحه این شبکه خبری در شبکه اجتماعی اینستاگرام مورد بررسی قرار گرفته است. روش جمع آوری داده این پژوهش متن کاوی بوده و نمونه آن متناسب با 4 بازه زمانی مرتبط با نقاط عطف اعتراضات و جمعاً 141 پست انتخاب شده است. پست های منتخب با روش تحلیل مضمون مورد تحلیل کیفی قرار گرفته اند و 410 مضمون توصیفی اولیه، 36 مضمون توصیفی ثانویه، 10 مضمون تفسیری و 5 مضمون فراگیر استخراج شده است. در نتیجه مضامین موردتوجه ویژه این رسانه، عبارت اند از: تقابل و رویارویی مردم و حکومت، ناکارآمدی حکومت و بی کفایتی مسئولان، محرومیت و مظلومیت زنان در ایران و قبح زدایی از بی حجابی در جامعه ایرانی، که در ادبیات نظری پژوهش، عمدتاً ذیل شکاف سیاسی (دولت-ملت) قرار می گیرند.