مطالب مرتبط با کلیدواژه

روایات تفسیری


۱۴۱.

قاعده «حجّیت فرازهای مستقل قرآن در سیاق و خارج از سیاق» در روایات تفسیری معصومین (ع)؛ مطالعه موردی: مفهوم فتنه در سیاق و خارج سیاق(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث سال ۱۲ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲۲ 7 - 34

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم روایات تفسیری قواعد تفسیر فرازهای مستقل حجیت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵ تعداد دانلود : ۹۶
یکی از سبک های بیانی قرآن، حجیت فرازهای مستقل قرآن در سیاق و خارج از سیاق است. ریشه این قاعده، به برخی روایات تفسیری معصومین( برمی گردد که آن بزرگواران در نقش تعلیمی خویش، برخی آیات، یا بخش هایی از آیات قرآن را با نگاه مستقل فرا سیاقی به کاربرده و تبیین کرده اند. نخستین مرتبه علامه طباطبایی) به این قاعده توجه کرده است. این قاعده بیانگر موضوع توسعه مفهوم آیات و جاودانگی قرآن کریم است. در این پژوهش، هفت نمونه از این فرازهای مستقل آیات در سیاق و خارج از سیاق در موضوع فتنه در روایات تفسیری معصومین( واکاوی شده است. ازجمله این موارد، مفهوم فتنه در آیه 73 سوره انفال است که در سیاق، مرتبط با مسئله عمل نکردن به دستور پیوند با مؤمنان و قطع رابطه با کافران است؛ ولی در خارج از سیاق، معصومین( از آن مفهوم عدم اهتمام به دین داری و امانت داری در امر خواستگاری و ازدواج را ارائه داده اند. در برخی موارد، معصومین( افزون بر بهره گیری از یک فراز آیه شریفه به عنوان جمله مستقل خارج از سیاق، با تعیین مصداق فتنه، به این مفهوم عینیت نیز بخشیده اند. دقت در این قاعده می تواند راهگشای خوبی برای رسیدن به انبوهی از معارف قرآنی باشد.
۱۴۲.

تحلیل سندی و دلالی روایات تفسیری فریقین درباره معنای «سکینه» در قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی سال ۱۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳شماره ۲۱ 183 - 206

کلیدواژه‌ها: سکینه روح الاهی رحمت الاهی ایمان قلبی روایات تفسیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۰ تعداد دانلود : ۹۸
قرآن کریم، منبع اصلی در معارف اسلامی است و پیامبر اکرم| و اهل بیت^ مفسران حقیقی آن هستند. تحلیل روایات تفسیری فریقین از عوامل تقریب دو فرقه اسلامی است که افزون بر آن، نگاه جامع تری نسبت به تفسیر آیات قرآنی نیز به دست خواهد داد. مسئله اصلی در این پژوهش، تحلیل سندی و دلالی روایات تفسیری فریقین درباره معنای سکینه در قرآن، با شیوه گردآوری کتابخانه ای و روش پردازش توصیفی-تحلیلی است. بر اساس یافته های تحقیق، در برخی روایات معتبر شیعه، سکینه به معنای روح الهی است و این معنا با ایمان موهبتی از سوی خدا بر مؤمنان خاص ارتباط دارد. همچنین طبق یک روایت اهل تسنن که به لحاظ سندی معتبر نیست، مراد از سکینه، رحمت الهی است که این معنا نیز با موهبت ایمان ویژه از سوی خدا بر مؤمنان هماهنگی دارد. در بعضی از روایات معتبر شیعه، سکینه به ایمان معنا شده که با توجه به حقیقت ایمان که معرفت قلبی و التزام عملی است، نزول سکینه بر قلب یعنی اعطای بینش و گرایش نفسانی که اثر و نتیجه آن، اطمینان و آرامش و انجام دادن عمل صالح است و این نیز سبب آرامش خاطر بیشتر و ازدیاد ایمان می گردد.
۱۴۳.

جایگاه و کارکرد «حدیث» در تفسیر دَروَزه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۲۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴۸ 61-86

کلیدواژه‌ها: التفسیر الحدیث محمد عزت دروزه روایات تفسیری نقد حدیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷ تعداد دانلود : ۸۵
محمّد عزت دروزه، مفسّر معاصر اهل سنّت نگارنده یکی از معدود تفاسیر قرآن بر پایه ترتیب نزول سُوَر است. دروزه در التفسیر الحدیث خود کوشیده تا آیات قرآن را با توجه به فضای تاریخی اجتماعی نزول آنها تفسیر نماید. او، پیش از آن که یک مفسّر باشد، یک تاریخِ اسلام پژوه است و این صبغه اندیشگانی او در بیشتر آثار وی به چشم می خورد. یکی از جلوه های نگاه تاریخی وی در تفسیرش، توجه به روایات در فهم آیات قرآن است. روایات تفسیری، بخش در خور توجّهی از تفسیر دروزه را در بر گرفته است. برخی دستاوردهای پژوهش حاضر نشان از آن دارد که غالباً، دروزه، فهم خویش از آیات قرآن را به روایات متوقّف نساخته، بلکه پس از ارائه فهم سیاقی از آیات، کوشیده تا در صورت لزوم، با کمک روایات، به تقویت برداشت تفسیری خویش بپردازد. دروزه، بیش از آنکه روایات تفسیری را بپذیرد، به نقد آنها روی آورده است. نقد او از روایات، عمدتاً مبتنی بر عدم نقل آن در منابع معتبر حدیثی کهن اهل سنّت است؛ از این رو، می توان گفت: عمده نقدهای روایی دروزه، صبغه منبعی دارند، تا محتوایی یا سندی. در التفسیر الحدیث دروزه، روایات، در عرصه های مختلفی چون: تعیین ترتیب نزول سوره ها، تعیین سبب نزول آیات و سوره ها، فضائل سوره ها، تفسیر آیات الأحکام، تفسیر داستان های قرآن و... نقش آفرین بوده اند.
۱۴۴.

کاربست قاعده روایت تفسیری در تفاسیر المیزان و تسنیم(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: حدیث و اندیشه پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۶ 35-56

کلیدواژه‌ها: علامه طباطبایی علامه جوادی آملی تفسیر المیزان تفسیر تسنیم قواعد تفسیر اصول تفسیر روایات تفسیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶ تعداد دانلود : ۸۰
اصول و قواعد استنباط معانی قرآن، از اموری است که پایبندی به آن، مفسّر را از خطای در فهم بازداشته و مبنای درستی برای تفسیر صحیح قرآن فراهم می آورد. اغلب، مفسّران به اصول و قواعد مورد استفاده خود در تفاسیرشان اشاره نکرده اند. از همین روی، مخاطبان در بسیاری از موارد از فهم کامل محتوای آثارشان بی بهره مانده و گاهی در تعیین مقصود اصلی مفسّران به بیراهه رفته اند. بنابراین، کشف اصول و قواعد یادشده، به ویژه درباره تفاسیر مهم شیعی، از موضوعات جدید تفسیرپژوهی و گام مؤثری در جهت رفع مشکل یادشده به شمار می آید. یکی از قواعدی که آقایان طباطبایی و جوادی آملی در تفاسیر المیزان و تسنیم برای فهم دقیق تر آیات از آن بهره برده اند، قاعده «روایت تفسیری» است. از نگاه ایشان شرط استفاده از روایت، انطباق تفسیر قرآن بر آن به فرض صحّت و اعتبار حدیث است. رویکرد علامه طباطبایی در این باره، تأییدی و تکمیلی است. اما علامه جوادی آملی معتقد است در مواردی، روایت تفسیری می تواند مخاطب را به معانی عمیق تر آیه رهنمون سازد. از نگاه هر دو مفسّر، مهم ترین روابط میان آیه و روایت: «بیان مصداق آیه برای مفاهیم عام»، «بیان مراد آیه به کمک روایت تفسیری» و «توسعه و تعمیم در معنای آیه» است.
۱۴۵.

تحلیل و بررسی چالش ها و موانع مهم، در ایجاد حکومت مهدوی با تأکید بر روایات مفسرل آیات قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: مشرق موعود سال ۱۸ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۷۳ 158 - 183

کلیدواژه‌ها: حکومت مهدوی چالش روایات تفسیری سفیانی دجال غیبت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۹۰
جهان هستی و گردش گیتی، همه برمدار وجود یگانه منجی ای است که خدا و معصومین وعده ظهورش را در آخرالزمان داده اند. در همه ادیان آسمانی به ظهور این انسان الهی بشارت داده شده است؛ تا جهان آکنده از ستم را به عدل و داد برساند. طبیعتاً ظهور ایشان مخاطرات و دشواری های فراوانی را به دنبال خواهد داشت و این مخاطرات می تواند چالش زیادی برای برپایی حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) ایجاد کند. پرسش اساسی این است که قرآن کریم به کدام یک از چالش های ایجاد حکومت جهانی مطرح شده، توجه داشته است؟ و حضرات معصوم(ع) کدام آیات را به آن چالش تأویل برده اند؟ با بررسی انجام شده از طریق روش توصیفی _ تحلیلی به نظر می رسد شناخت این حوادث و چالش ها برای منتظرین حضرت خصوصاً چالش های حتمی؛ بسیار لازم و ضروری است. یافته ها نشان می دهد بعضی از این حوادث برای امام مزاحمت زیادی ایجاد می کند و روند ظهور و برپایی حکومت را مختل می کند. قرآن کریم به کمک روایات تفسیرکننده اش به سه چالش مهم اشاره دارد که خروج سفیانی ذیل 11 آیه و خروج دجال ذیل 5 آیه از جمله آنهاست که احادیث آن آیات را به این دو حادثه تأویل برده اند؛ اما چالش سوم و مهم دیگری هم هست که پیوسته دغدغه حضرات معصومین؟عهم؟ و اصحاب آنها بوده است؛ چراکه بیش از یازده قرن از غیبت امام مهدی؟عج؟ می گذرد و بیشتر انسان ها آن حضرت را ندیده اند و با ایشان معاشرت نداشته اند، که با یک نگاه، ایشان را شناخته و با او بیعت نمایند و آن چالش(طولانی شدن غیبت امام و فراموشی یاد حضرت در ذهن مردم) جایگزین شود؟ شناخت و معرفی امام است که در روایات به عنوان مهم ترین چالش معرفی شده است که حضرات معصوم؟ع؟ یک آیه را به این مسئله تأویل برده اند.
۱۴۶.

واکاوی تحلیلی کاربست اختلاف قراءات مذکور در روایات اهل بیت (ع) (مطالعه موردی: تفسیر نور الثقلین)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال ۱۲ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 21 - 34

کلیدواژه‌ها: اهل بیت (ع) جایگاه قراءات روایات تفسیری کارکرد قراءات نورالثقلین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶ تعداد دانلود : ۷۲
یکی از موارد قابل توجه در روایات تفسیری اهل بیت(ع)، این است که در ارتباط با برخی آیات قرآنی، قراءاتی ذکر شده که گاهاً با قراءت مشهور متفاوت است. این پژوهش با به کارگیری روش کتابخانه ای و تحلیل داده ها ضمن استخراج این گونه روایات در منبع مورد تحقیق یعنی تفسیر نورالثقلین، به تبیین جایگاه قراءات و سپس کارکرد آن پرداخته و به این نتیجه دست یافته که روایات قرائی از منظر حویزی حائز اهمیت بوده و وی در مجموع 45 روایت قرائی از منابع گوناگون که بیش ترین آن مربوط به تفسیر مجمع البیان است، نقل کرده که این تعداد به نسبت بسیاری از تفاسیر روایی، عدد قابل توجهی است. گفتنی است کارکرد قراءات اهل بیت (ع) در این تفسیر در چهار محورِ مفهوم سازی و تفسیر آیه، گسترش و توسعه در معنای آیه، ابهام زدایی و بیان مترادفات قابل مشاهده است. که در این میان بیش ترین کارکرد روایات قرائی مربوط به مفهوم سازی و تفسیر آیه است.
۱۴۷.

ارزیابی مستندات روایی مفسران درتلقی از «اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۹ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۴) 29 - 51

کلیدواژه‌ها: قرآن آیه ۳۴ سوره نسا اهجروهن مضاجع روایات تفسیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۸۷
مقاله حاضر به بررسی انتقادی مستندات روایی مفسران پیرامون «اهجروهن فی المضاجع» در آیه ۳۴ سوره نسا می پردازد. با این هدف که مفهوم و شیوه اجرای «هجر» بر زن ناشزه را واکاوی نماید. نخست، روایات تفسیری را در چهار دسته قرار می دهد، با روش تحلیل سند-متن ارزیابی می کند و از میان آن ها دسته نخست یعنی کناره گیری از رابطه جنسی را برمی گزیند. سپس، نظام معنایی «هجر» و «مضجع» را بر اساس کاربردهای قرآنی- لغوی آن ها شکل می دهد. در نهایت، از کنار هم نهادن دسته نخست روایات با این نظام معنایی نتیجه می گیرد که عبارت مورد بحث، زن ناشزه را از خشونت رفتاری شوهرش در امان نگه می دارد. در عین حال، بستری کرامت آمیز و محترمانه برای بازگرداندن وی به زندگی مشترک فراهم می سازد.
۱۴۸.

نقد آرا و ارزیابی روایات تفسیری ازدواج فرزندان آدم(ع)، با عرضه بر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴۰ 309 - 335

کلیدواژه‌ها: روایات تفسیری عرضیه روایات بر قرآن ازدواج فرزندان آدم(ع) ازدواج انسان با جن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶ تعداد دانلود : ۶۱
روایت از ابزارهای مهم تفسیری است. با این حال، غالب روایات تفسیری از ضعف سندی و اشکالات و تعارض محتوایی رنج می برند. عرضیه روایات بر قرآن از شیوه های ارزیابی روایات تفسیری است. این مقاله که به روش کتابخانه ای و شیویه توصیفی - تحلیلی سامان یافته است، در قالب نمونه پژوهی، به ارزیابی روایات و آرای تفسیری در مسئلیه چالشی ازدواج فرزندان آدم(ع)، با عرضیه آن ها به آیات پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که روایات مستند دیدگاه مشهور مبنی بر ازدواج فرزندان آدم(ع) با یکدیگر، ضمن تعارض با روایات دیگر، با آیات قرآن نیز در تنافی است و ادعای هماهنگی با ظاهر آییه نخست سوریه نساء مخدوش است. روایات دیدگاه دوم (ازدواج فرزندان آدم(ع) با جنیان و حوریان)، تنافی محتوایی دارند و استناد به آیات برای امکان یا وقوع ازدواج انسان با جن، نااستوار است. دیدگاه فاقد اشکال و قابل دفاع در این مسئله، ازدواج فرزندان آدم(ع) با انسان هایی از نسل های پیشین است که با آیات و روایاتی، همسویی دارد.
۱۴۹.

مدل مفهومی خطاهای شناختی در آموزه های قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و پژوهش های روانشناختی سال ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 33 - 52

کلیدواژه‌ها: خطاهای شناختی مدل مفهومی منطق فکری خطاساز تفسیر روایات تفسیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۶۹
خطای شناختی اساس همه نابهنجاری های روانی انسان تلقی می گردد. پژوهش حاضر با هدف استکشاف مدل مفهومی خطاهای شناختی در قرآن کریم به روش ترکیبی تحلیل محتوا و کمی روایی سنجی از متخصصان صورت گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد خطای شناختی از دو مؤلفه شناختِ خطا و منطق فکری خطاساز تشکیل یافته است.الف) خرافه گرایی و سطحی نگری و ترس از غیرخدا ، زمینه پیروی از ظن-گمان و خیال پردازی را فراهم می آورد. ب) هرزباوری، جو پذیری و شتابزدگی، منجر به برخورد گزینشی می شود.ج)سنت گرایی، خودبرتر بینی و عناد-حق ناباوری در ساحت شناخت های خطا(مؤلفه اول)، زمینه تحریف حقایق را فراهم می آورد. د)تمام مؤلفه های منطق فکری خطاساز(پیروی ازظن، خیال پردازی، برخورد گزینشی، تحریف حقایق) با رقم زدن «قیاس غیرمنطقی» عامل محوری خطای شناختی درقرآن کریم است».یافته های مطالعه کمّی نشان داد که میزان شاخص CVI در زیر مؤلفه ها در دامنه 88/0 تا 1 و میزان شاخص CVR در زیر مؤلفه ها در دامنه 78/0 تا1 است. بنابراین، خطای شناختی در قرآن کریم، دارای مدل مفهومی و برخوردار از روایی محتوایی است که قابلیت سنجش در قالب ساخت ابزار را دارد.
۱۵۰.

منبع یابی روایات التبیان شیخ طوسی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال ۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 215 - 244

کلیدواژه‌ها: شیخ طوسی التبیان روایات تفسیری بازیابی منابع مطالعه مقارن منابع

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲ تعداد دانلود : ۳۶
شیخ طوسی در تفسیر التبیان 1,034 روایت از معصومین (ع) نقل کرده است. بررسی تطبیقی این روایات با دیگر منابع شیعه و سنّی می تواند منابع التبیان را هم مشخص کند؛ زیرا شیخ به ندرت نام منبع روایات خود را ذکر کرده است. در این پژوهش بر اساس سند و الفاظ متن روایات تفسیری در التبیان، و با توجه به قرائن دیگر، احتمال اخذ روایت را از منبع مربوطه مسجل نمودیم. منابع روایات تفسیر التبیان به چند دسته تفاسیر شیعه و سنّی، کتب حدیثی شیعه و سنّی و روایات مشترک بین منابع (منابع مختلف حاوی روایت مشترک) قابل تقسیم اند. شیخ طوسی نخستین مفسری است که با رویکرد تطبیقی شیعی- سنّی در تفسیر، از منابع اهل سنت به خصوص تفاسیر اهل سنت به وفور حدیث اخذ کرده است. یکی از پراستناد ترین منابع تفسیری در تفسیر التبیان، جامع البیان طبری است که قریب یک چهارم روایات این تفسیر مطرح شیعی را به خود اختصاص داده است و پس از آن، المصابیح وزیر مغربی، از مهم ترین و اصلی ترین منابع روایات شیخ طوسی به شمار می آید. بازیابی منابع روایات تفسیر التبیان، در کشف و بازسازی بخش هایی از تفاسیر مفقود همچون تفسیر ابوالجارود، بخش های دیگر تفسیر المصابیح وزیر مغربی و تفاسیر کلامی معتزلی نقش به سزایی دارد. از مهم ترین عوارض روش شیخ طوسی در گزارش روایات تفسیری می توان به حذف سند ها، نقل به معنا و تصحیف در متن روایات اشاره کرد.
۱۵۱.

تحلیل مبانی و عملکرد علامه طباطبایی در عرضه روایات بر قرآن در آثار مختلف ایشان

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگی قرآن سال اول پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ ۳۴-۹

کلیدواژه‌ها: روایات تفسیری عرضه بر قرآن تفسیر المیزان علامه طباطبایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵ تعداد دانلود : ۴۳
روایات تفسیری آمیخته با برخی مسائل ضعیف، خرافی و خلاف واقع هستند و پالایش آنها برای دست یابی به روایات صحیح ضروری است. ارزیابی متنی و محتوایی روایات با معیارهایی همچون عرضه بر قرآن، مطمئن ترین روش اطمینان یابی به صدور آنهاست که در تفسیر المیزان مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله با روش کتابخانه ای و تحلیلی، مبانی علامه طباطبایی در آثار ایشان گردآوری و با عملکرد تفسیر المیزان مقایسه شده و قواعد مورد قبول ایشان در بهره گیری از روش عرضه بر قرآن، مشخص شده است. نتیجه اینکه روایات باید بر مفاهیم یقینی به دست آمده از قرآن، همچون نص، مضمون، آموزه های به دست آمده از مجموع آیات یا روح کلی قرآن و نیز بر سیاق و لحن آیه، عرضه شوند و در صورت موافقت، پذیرفته شده، در صورت مخالفت و عدم امکان سازگاری آنها با قرآن، رد و در صورت عدم مخالفت، به صورت سلبی مورد بررسی سندی قرار گیرند که در صورت احراز ضعف سندی، رد شده و در غیر این صورت، درباره آنها توقف و سکوت می شود.
۱۵۲.

فرضیّه ها و دیدگاه های مرتبط با وعده امداد الهی به واسطه فرشتگان در جنگ های بدر و احد(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: حدیث و اندیشه بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۷ 252 - 272

کلیدواژه‌ها: وعده یاری امداد با ملائکه آیات 124 و 125 آل عمران روایات تفسیری بدر احد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹ تعداد دانلود : ۴۲
در آیات ۱۲۴ و ۱۲۵ سوره آل عمران به وعده امداد الهی با سه و پنج هزار فرشته اشاره شده است. این آیات که پس از یادآوری نصرت الهی در جنگ بدر و در میان آیات مربوط به جنگ احد قرار دارند، محل اختلاف نظر درباره زمان صدور وعده ها، چگونگی تحقق آنها و زمان نزول آیات (قبل یا بعد از احد) شده اند. روایات تفسیری و نظرات مفسّران نیز در این زمینه متنوّع اند و با بعضی از این فرضیّه ها همپوشانی دارند. این تنوّع، موجب شده که درک روشنی از وعده امداد الهی در این جنگ ها حاصل نشود این پژوهش با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی-تحلیلی، فرضیه های سازگار با آیات را بررسی و دیدگاه ها را در سه محور «صدور هر دو وعده در بدر»، «صدور هر دو وعده در احد» و «صدور وعده نخست در بدر و وعده دوم در احد» دسته بندی کرده است.
۱۵۳.

نسبت سنجی «تنزیل»، «تأویل»، «ظاهر» و «باطن» قرآن براساس دلالت های زبانی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تأویلات قرآنی دوره ۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: دلالت قرآنی نسبت دلالی روایات تفسیری تنزیل و تأویل ظاهر و باطن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۱۰
چهار مفهوم «تنزیل»، «تأویل»، «ظاهر» و «باطن» از اصلی ترین مفاهیم روایی برای بیان اقسام دلالت های قرآن کریم هستند. به رغم مطالعاتی که پیرامون این مفاهیم صورت گرفته است، کمتر به نسبت دلالی آن ها توجه شده و دیدگاه های ارائه شده تطابق کاملی با روایات این حوزه ندارند. لذا پژوهش حاضر با عنایت به تعلق مفاهیم مذکور به یک حوزه معنایی و همنشینی آن ها در متون روایی، مسئله خود را نسبت سنجی این مفاهیم براساس دلالت های لفظی قرار داده است و با اتخاذ رویکرد توصیفی تحلیلی به این نتیجه رسیده است که بین مدلول های ظاهری و تنزیلی رابطه تساوی برقرار است و این مدلول ها مشتمل بر معانی و مصادیقی هستند که در مقام نزول مد نظر بوده اند. همچنین مشخص شد که مدلول های تنزیلی برخی به تنهایی و برخی با اشاره معصومان(ع) قابل فهم می باشند. در مقابل این مدلول ها، مدلول های باطنی، معانی و مصادیقی هستند که آیات قرآن با لحاظ فضای نزول دلالتی بر آن ها نداشته و در مقام نزول مدنظر نبوده اند. علاوه بر این مشخص گردید که بین تأویل و باطن رابطه تساوی برقرار نیست، بلکه تأویل قرآن اعم از ظاهر و باطن است، لذا مدلول های تأویلی برخی در حوزه ظاهر و برخی در حوزه باطن قرار می گیرند.
۱۵۴.

بررسی روش های معصومان در استناد به قرآن، با هدف ترویج فرهنگ قرآنی در جامعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قرآن، فرهنگ و تمدن سال ۶ تابستان ۱۴۰۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 65 - 86

کلیدواژه‌ها: استنادهای قرآنی استناد به قرآن روش های استناد به قرآن فرهنگ قرآنی روایات تفسیری گونه شناسی روایات تفسیری تفسیر روایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۱۶
جایگاه قرآن و اهل بیت این دو یادگار پیامبر ص و اهمیت تمسک به آن دو برای گمراه نشدن پس از ایشان، بر مسلمانان پوشیده نیست. پیامبر در قرآن به عنوان اسوه حسنه معرفی شده و به تبع آن اهل بیت ع نیز در جایگاه وصایت و جانشینی بعد از پیامبر، از این منزلت برخوردارند. از سوی دیگر، قول و عمل معصومان مستند به قرآن است و ایشان به شیوه هایی که بررسی و تبیین خواهد شد، به قرآن استناد کرده اند. این پژوهش با هدف بررسی انواع استناد و شیوه های معصومان در استناد به قرآن، با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته و به دنبال روشن ساختن نقش این استناد در توسعه فرهنگ قرآن در جامعه است. استنادهای معصومان به ظاهر قرآن (اعم از نهی، عام، خاص، مفهوم و استثنای آن)، یا به باطن آن است و در برخی موارد به تعمیم قرآن و گاهی به مجموع آیات درباره یک موضوع استناد کرده اند. ره آورد این پژوهش آن است که اهل بیت ع با روش هایی مانند استناد ابتدایی، استناد در بحث و مناظره و استناد در پاسخ به سؤال، سخن یا عمل خود را به قرآن مستند ساخته اند. این حجم از استناد و تنوع آن، نشانه ای بر فرهنگ سازی این سیره برای شیعیان است. تبیین صحیح این سیره برای پیروان اهل بیت ع ، انگیزه ای برای تأسی به ایشان در محور قرار دادن قرآن در زندگی و مستندسازی گفتار و کردار خود به قرآن است. 
۱۵۵.

رهیافت روایی به اقسام مدلول های ظاهری قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی دوره ۲۲ بهار و تابستان ۱۴۰۴ شماره ۴۱ 7 - 34

کلیدواژه‌ها: مدلول ظاهری ظاهر قرآن روایات تفسیری دلالت قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۱۹
از موضوعات زیربنایی در فهم و تفسیر قرآن، شناسایی و تفکیک انواع مختلف دلالت ها در کلام الهی است. تنقیح دلالت های قرآن می تواند ملاکی برای ارزیابی و سنجش برداشت های تفسیری فراهم کند و مانع از تفاسیر ذوقی و سلیقه ای شود. به رغم اهمیت این موضوع، اقسام مدلول های قرآن تاکنون به صورت تفصیلی و مستقل مورد مطالعه قرار نگرفته است. از طرفی، انتساب هر نوع دلالتی به قرآن کریم نیازمند دلیل معتبر است. ازاین رو پژوهش حاضر با تکیه بر روایات معصومان(ع) به عنوان مهم ترین مرجع فهم قرآن، به مطالعه تحلیلی-توصیفی دلالت های قرآنی پرداخته و به جهت گستره بحث، بررسی خود را محدود به مدلول های ظاهری نموده است. بنابه نتایج پژوهش، مدلول های ظاهری قرآن در سه دسته کلی جای می گیرند: مدلول های منطوقی، مدلول های التزامی اخص و مدلول های التزامی اعم. در ذیل این مدلول ها، اقسام مختلفی همچون مدلول حقیقی، مجازی، کنایی، ایهامی، تقدیری، پیش انگاری، تعریضی، استلزامی، تقریری و... قرار دارند که جستار پیش رو به تبیین آن ها پرداخته و برای هر یک نمونه های روایی ارائه نموده است.
۱۵۶.

جایگاه و نقش روایات در تفسیر اطیب البیان

نویسنده:
منبع: آموزه های حدیثی سال ۱ پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ 105 - 126

کلیدواژه‌ها: طیب اطیب البیان روایات تفسیری کارکرد تبیینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۱۳
روایات پیامبر اکرمˆ و اهل بیت‰، از مهم ترین منابع برای تفسیر قرآن مجید است، که با توجه به سابقه و کاربردش در عصر نبویˆ و نزول وحی، می توان آن را قدیمی ترین روش تفسیر آیات کریمه قرآن نامید. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از ابزار کتابخانه ای و منابع معتبر، به بیان جایگاه روایت و کارکردهای آن در تفسیر اطیب البیان خواهد پرداخت. یافته های تحقیق نشان می دهد که آیت اللّه سید عبدالحسین طیب، از مفسران معاصر در تفسیر گرانسنگ خود «اطیب البیان»، ضمن بهره گیری فراوان از روش اجتهادی و عقلی و روش تفسیر قرآن به قرآن، از نقش بی بدیل روایات برای فهم آیات کریمه قرآن غافل نبوده و در جای جای تفسیر اطیب البیان به مناسبت های گوناگون، از همه انواع روایات تفسیری، بهره فراوان برده است. نقش و کارکرد روایات در تبیین آیات می تواند اشکال گوناگونی داشته باشد: «تفسیر عمومی آیه، روشن نمودن جزئیات آیات الاحکام، شرح و تفصیل آیات قصص، تبیین اسباب نزول آیات، تعیین مصادیق الفاظ مبهم، تبیین مکّی و مدنی آیات و سور، بیان معانی تأویلی و باطنی آیات و...».
۱۵۷.

بررسی روایات تفسیری مجمع البیان از دیدگاه علامه طباطبایی

نویسنده:
منبع: آموزه های حدیثی سال ۴ پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۸ 25 - 46

کلیدواژه‌ها: روایات تفسیری آسیب های حدیثی مجمع البیان المیزان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲ تعداد دانلود : ۹
از مهمترین راه های فهم صحیح قرآن به گواه عقل و نقل، مراجعه به روایات است سوگمندانه گنجینه ی روایات از عصر صدور آن، دستخوش دگرگونی قرار گرفت و این امر نیاز به واکاوی سره از ناسره را دو چندان کرده و از دیرباز نقد و بررسی روایات تفسیری مورد توجه برخی مفسران بوده است، علامه طباطبایی از جمله مفسرانی است که ضمن عنوان «بحث روایی» روایات تفسیری را نقادی نموده است، این نوشتار به روش توصیفی - تحلیلی نقدهای علامه به روایات مجمع البیان را گردآوری و مورد بررسی قرار د اده است، از نقدهای علامه می توان به ناشناخته بودن راوی، مرسله بودن، مرفوع بودن، تداخل، سوء برداشت راوی، ادراج، وهن به شخصیت پیامبر، عدم مطابقت با تاریخ و واقعیت، آمیختگی با روایات تطبیقی و مخالفت با قرآن اشاره کرد.
۱۵۸.

نقد و بررسی شاخصه های روایات تقیه ای در تفسیر

نویسنده:
منبع: آموزه های حدیثی سال ۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۲ 3 - 22

کلیدواژه‌ها: تقیه روایات تقیه ای روایات تفسیری اسرائیلیات اسباب صدور حدیث

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۱۰
از تقیه به عنوان یکی از اسباب صدور حدیث یاد می شود. شناخت روایاتی که در شرایط خاص تقیه صادر شده اند، نیازمند بررسی دقیق است؛ چراکه معصومu در این شرایط به بیان حکم واقعی و نظر صحیح خود نپرداخته است. وجود چنین روایاتی در حوزه تفسیر مورد اختلاف است. معتقدان به وجود تقیه در روایات تفسیری، شاخصه هایی برای این دسته از روایات تعیین کرده اند. در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و استناد به منابع روایی، در پی پاسخ به این پرسش هستیم که چه شاخصه هایی برای روایات تقیه ای در تفسیر ارائه شده است؟ و آیا ادعای تقیه ای بودن این روایات صحیح است؟ در این بررسی، مخالفت با مبانی کلامی و اعتقادی شیعه، موافقت با مذهب عامه، شهرت در میان عامه و مخالفت با سیاق آیات، به عنوان 4 شاخصه روایات تقیه ای تفسیری مطرح شده است. با نقد و بررسی این دسته از روایات، ضعف ادعای تقیه ای بودن آن ها به دلایلی چون نداشتن مهم ترین ویژگی های صدور روایت تقیه ای، تصریح بر جعلی بودن آن ها، راهیابی اسرائیلیات در این دسته از روایات و تضاد برخی از این روایات با آیات قرآن روشن گردید.
۱۵۹.

جایگاه روایات تفسیری اهل بیت (ع) در زاد المسیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تفسیر تطبیقی دوره ۳ پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۶) 161 - 184

کلیدواژه‌ها: اهل بیت (ع) روایات تفسیری ابن جوزی زادالمسیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۴
روایات اهل بیت(ع) از ابتدای تدوین منابع تفسیری مورد توجه مفسران اعم از شیعه و اهل سنت بوده است. مفسران اهل سنت، عملکرد متفاوتی در مواجهه با روایات اهل بیت(ع) داشته اند: برخی از آنان به شکل گسترده و با روش منصفانه ای به نقل و نقد روایات اهلبیت پرداخته اند؛ اما برخی دیگر علاوه بر مراجعه اندک به این روایات، در نقد آنها نیز به دور از انصاف عمل کرده اند. این پژوهش در پی نشان دادن میزان اقبال ابن جوزی، مفسر مشهور اهل سنت در قرن ششم هجری، به روایات اهل بیت(ع) و نحوه موضع گیری او در قبال این روایات است. نتیجه حاصله از این قرار است که روایات اهل بیت(ع) جایگاه در خور توجهی در تفسیر ابن جوزی ندارد؛ چرا که ابن جوزی علاوه بر مراجعه اندک به روایات اهل بیت(ع) به شکل غیر منصفانه به نقد آنها پرداخته است. بسیاری از روایات منتسب به امیرالمؤمنین(ع) و سایر اهل بیت(ع) که در تفسیرش آمده است، از روایات ضعیف به شمار می آید.
۱۶۰.

ارزیابی میزان مطابقت روایات تفسیری ابن عباس با روایات اهل بیت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تفسیر تطبیقی دوره ۴ پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۸) 239 - 270

کلیدواژه‌ها: ابن عباس اهل بیت (ع) جامع البیان نورالثقلین روایات تفسیری مطابقت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۵
عبدالله بن عباس، صحابی برجسته پیامبرˆ و از سرآمدان تفسیر است. باتوجه به تصریح خود او به علم آموزی؛ به ویژه یادگیری تفسیر از حضرت علی†، و همچنین اشاره عالمان به این مسئله به هنگام تبیین جایگاه وی در تفسیر، این مقاله با به کارگیری روش کتابخانه ای، تجزیه و تحلیل آماری متن و اسانید، به بررسی میزان مطابقت روایات تفسیری وی با روایات ائمه† با تأکید بر جامع البیان طبری و نورالثقلین حویزی می پردازد. بررسی ها نشان می دهد در 80درصد روایات، مطابقت یا به نحو تطابق کامل و یا در قالب روابطی همچون عام و خاص، مطلق و مقید، مبین و مجمل وجود دارد. این تطابق در حوزه های مختلف، اعم از کلامی، فقهی و ادبی و در موضوع هایی همچون عدم رؤیت جسمانی خداوند، حلیت متعه و جواز مجاز و غیره، دیده می شود. در تحلیل سندی نیز روشن می شود که بیشتر این تطابق ها در طریق سعید بن جبیر، علی بن ابی طلحه، ضحاک بن مزاحم، عطاء و مجاهد وجود دارد. گفتنی است، در میان ائمه†، بیش ترین تطابق روایات ابن عباس با روایات امام صادق† است.