سارا غفاریان صدر

بیان مسئله: منطق الطیر اثر منظومِ عطار، دربردارنده محتوای فرازمینی و تجلی روحیات و گرایش های عرفانی است. در طی ادوار مختلف نسخه هایی از منطق الطیر تولیدشده است. یکی از نسخه های خطی مصور بسیار محدود این اثر، در دوره قاجار تولید و امروزه در کتابخانه ملی ایران نگهداری می شود و تاکنون تصاویر آن موردنقد و تحلیلِ پژوهشی قرار نگرفته است. هدف پژوهش: بررسی ریشه های خلق تصاویر نسخه خطی 1261 ق منطق الطیر (محفوظ در کتابخانه ملی با شماره بازیابی 19039)، در راستای بازنمایی و ضریب تأثیر گفتمان بصری تولیدی از روایت مکتوب و بررسی میزان وفاداری تصویرگر به پیشامتن، مبنی بر نقد تکوینی. سؤال پژوهش: سؤال کل گرایانه پژوهش بر این محور قرار دارد که تصویرسازی های نسخه 1261 ق تا چه میزان به حفظ اصالت و یا تغییر گفتمان روایی در گفتمان بصری منطق الطیر توجه داشته است؟ و دراین بین به صورت جزگرایانه، میزان تأثیر پیشامتن بر متن نهایی، صحنه پردازی های تصویری ویژگی های ظاهری شخصیت های موجود در این نسخه چگونه بازنمایی شده است؟ روش پژوهش: با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و مبنی بر چارچوب نظری نقد تکوینی به بررسی جامعه موردمطالعه (10 تصویر) پرداخته شده است. نتیجه گیری: تصویرسازِ ناشناسِ این اثر از اصول تصویری دوره خود (دوره اول قاجار) آگاهی کامل داشته و از تمامی نکات ویژگی های این دوره در تصویرسازی هایش استفاده نموده است. از سویی دیگر، تصاویر داستان به طورکلی با متن اشعار مطابقت دارد، اما تصویرگر در شخصیت پردازی و تعداد شخصیت ها، فضاسازی و به تصویر کشیدن حالات روحی و جسمی شخصیت ها به طور کامل به متن پایبند نبوده و دراین بین هنجارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری و سبک شخصی هنرمند، مؤثر بوده است. کلیدواژه ها: منطق الطیر، نقاشی دوره قاجار، نقد تکوینی، پیشامتن، متن