منطق، فلسفه و کلام اسلامی

مقاله حاضر در مقام پژوهشی مقایسه ای به بررسی کلامی-فلسفی دیدگاه اگزیستانسیالیسم و نهج البلاغه نسبت به موقعیت های استثنایی یا پیش آمدهای خاص زندگی انسان ها می پردازد. اگزیستانسیالیست ها از این پیش آمدها به موقعیت های مرزی تعبیر می کنند و آن را یکی از مبانی جنبش فکری خود می دانند و معتقدند که انسان به واسطه ی قرار گرفتن در این موقعیت ها، به شناخت راستین خود دست می یابد. نهج البلاغه از این موقعیت ها تحت عنوان آزمایش الاهی یاد می کند و آن ها را سنتی ثابت و لایتغیر از سوی خالق هستی می داند که منجر به شناساندن گوهر درون می شود. سرانجام این پژوهش بدان جا می انجامد که هردو اگزیستانسیالیسم و نهج البلاغه رخ دادن این گونه اوضاع و احوال را برای دست یابی به شناخت صحیح از خویشتن، امری ضروری می دانند. از دیگر مشترکات این دو نگرش آن است که بروز این اتفاقات را همگانی و گریزناپذیر درنظر می گیرند؛ اما نهج البلاغه که دربرگیرنده حکمت اسلامی است، بیش از اگزیستانسیالیسم، شمه ای توحیدی و غایتمند برای این موقعیت ها و شناخت حاصل از آن ها قایل است که در نهایت به تکامل دنیوی و اخروی انسان می انجامد.

۴۴۶۳.

هم گرایی و واگرایی در اندیشه سیاسی امامیه و حنابله در بغداد دوره آل بویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدعلی چلونگر

منبع: شیعه شناسی سال هفتم تابستان ۱۳۸۸ شماره ۲۶

کلیدواژه‌ها: امامیه تعامل هم گرایی واگرایی حنابله آل بویه و بغداد

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۳ تعداد دانلود : ۱۰۵۹

از محورهای مهم تعامل در مفهوم هم گرایی و واگرایی فرقه ها در بغداد، تعامل فکری سیاسی است. دو فرقه عمده ای که در بغداد در دوران آل بویه در سده های چهارم و پنجم در تعامل با یکدیگر بودند، امامیه و حنابله هستند. مسائل قابل طرح در تعامل فکری سیاسی امامیه و حنابله بسیار است. مهم ترین مسائل مطرح شده در این زمینه، همکاری با سلطان جائر، تقیه، خروج علیه حاکم مسلمانان و جهاد می باشد. در موفقیت حنابله در این تعامل، عواملی همچون همراهی با محدثان، توجه به سلف، اهمیت به کتاب و سنت، مبارزه با افراط عقلگرایان، تندروی رقیبان، همراهی رقیبان با اندیشه های غیرمسلمانان، پیروان بسیار، همراهی خلافت عباسی و عرب گرایی حنابله نقش داشته است. واگرایی حنابله و امامیه در بغداد نسبت به هم گرایی بیشتر بوده است از جمله زمینه ها و عوامل اثربخش در فرایند شکل گیری و گسترش این واگرایی، می توان به: عوامل رفتاری و برخاسته از عملکرد پیروان و رفتارهای فردی و گروهی و رفتارهای اندیشه ای شامل اندیشه های سیاسی و اجتماعی و دینی و مذهبی اشاره کرد. پیامدهای تقابل و واگرایی این دو فرقه، تشدید بحران مذهبی، تضعیف حکومت آل بویه، تضعیف موقعیت عالمان دینی، قدرت گیری اشاعره و برهم خوردن انسجام اسلامی است

۴۴۶۴.

مکاتبه های دوانی و دشتکی در حل معمای جذر أصم ‏

نویسنده: احد فرامرز قراملکی

منبع: خردنامه صدرا ۱۳۷۶ شماره ۸ و ۹

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۲ تعداد دانلود : ۱۱۶۵

۴۴۶۵.

علم امام، تام یا محدود؟(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید علی هاشمی

منبع: مشرق موعود سال هشتم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: علم اجمالی علم امام علم فعلی قلمرو علوم ائمه (علیهم السلام) علم شأنی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۳ تعداد دانلود : ۹۱۸

علم ویژه و الهی امام، از جمله باورهای اساسی شیعه در مسئله امامت به شمار می رود. قلمرو علوم امام از مباحث مهمی است که به سبب پیچیدگی مباحث آن مورد تفسیرهای گوناگون قرار دارد. این نوشتار به روش توصیفی _ تحلیلی به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که علوم ائمه(علیهم السلام) تام است یا محدودیت دارد؟ این بررسی در مهم ترین منابع روایی شیعه انجام شده است که سرچشمه مباحث این موضوع به شمار می آید. بررسی های این نوشتار، به این نتیجه انجامیده است که درباره هر یک از دو دیدگاه تام و محدود بودن علوم ائمه(علیهم السلام) روایاتی قابل توجه و معتبر وجود دارد. به نظر می رسد این روایات قابل جمع هستند. مهم ترین شیوه های جمع این روایات عبارت اند از: عدم علم استقلالی و امکان علم تام غیراستقلالی، علم محدود تفصیلی و علم تام اجمالی، علم محدود فعلی و علم تام شأنی، محدودیت در بخشی از علوم و تام بودن در بخشی دیگر، محدودیت بنابر برخی شیوه ها و تام بودن بنابر برخی دیگر و تقیه آمیز بودن برخی روایات بیان کننده محدودیت علوم ائمه. از میان این شیوه ها تنها دو شیوه «علم اجمالی تام و علم تفصیلی محدود» و «علم شأنی تام و علم فعلی محدود»، تحلیلی فراگیر از چگونگی جمع بین روایات این موضوع ارائه می کنند. این دو شیوه مکمل یکدیگرند.

۴۴۶۶.

نگاهی انتقادی به محمد عابر عابد الجابری

نویسنده: نورالدین الدغیر مترجم: احمد موسی تصحیح گر: سید حسین حسینی

منبع: کتاب ماه دین مرداد و شهریور ۱۳۸۱ شماره ۵۸ و ۵۹

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۲ تعداد دانلود : ۹۵۸

۴۴۶۷.

نگاهی تطبیقی به آموزة تناسخ در ادیان هندی و رجعت

نویسنده: احمدعلی نیازی

منبع: معرفت کلامی سال دوم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۳ (پیاپی ۷)

کلیدواژه‌ها: شیعه تناسخ تفاوت هندو تشابه رجعت کارمه

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی ادیان دیگر

تعداد بازدید : ۲۰۲۱ تعداد دانلود : ۱۳۷۱

مقایسة آموزه های مربوط به یک دین با آموزه های مشابه آن در ادیان دیگر و کشف تشابهات و تمایزات آنها، به فهم عمیق باورهای دینی کمک می کند. یکی از ارکان ادیان شرقی، آموزة تناسخ به معنای باور به تولد مکرر انسان یا هر موجود زنده است. در مذهب شیعه، آموزة رجعت با مفهوم بازگشت زندگی به مجموعه ای از درگذشتگان مقارن یا پس از نهضت جهانی امام مهدی(ع) مطرح است. گاهی گمان می شود که این دو آموزه یک منشأ دارند و اعتقاد به رجعت، از ادیان دیگر به برخی از مسلمانان سرایت کرده است. ازاین رو، برای بررسی این ادعا لازم است نسبت رجعت و تناسخ مورد تأمل و بررسی و بازخوانی قرار گیرد. این مسئله ابعاد گوناگون دارد و بررسی شباهت ها و تفاوت های این دو آموزه، مقصود مقالة پیش روی است. تحقیق حاضر روشن می سازد که آن دو، از حیث مبانی، ارکان و اهداف تفاوت دارند. این مقاله به روش تطبیقی به تحلیل مبانی و لوازم دو آموزه می پردازد.

۴۴۶۸.

مبانی انسان شناسی شیخ اشراق و تأثیر آن در حقوق بشر

نویسنده: حامد کرمی

منبع: تأملات فلسفی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۷ و ۸

کلیدواژه‌ها: نفس انسان شناسی بدن حقوق بشر سهروردی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۰ تعداد دانلود : ۶۹۱

انسان شناسی، علمی است که به جایگاه انسان در هستی، و ارتباط او با طبیعت و جامعه می پردازد. انسان شناسی حقوق بشر به این موضوع می پردازد که فرهنگ های مختلف به حقوق بشر چگونه نگاه می کنند. حقوق بشر به معنای امروزی در اثر تغییر ذهن انسان غربی و حاکم شدن اومانیسم به وجود آمد. رویکرد هر نظام فکری به ماهیت، طبیعت و جایگاه انسان تعیین کننده دیگر اجزای فلسفی آن خواهد بود. مکتب فلسفی اشراق به عنوان پیوندگاه اندیشه ایرانی- اسلامی یکی از مهمترین خاستگاه های فکری می باشد که دارای مبانی انسان شناسی خاص خود است. در این تحقیق برآنیم تا حقوق بشر مبتنی بر مبانی انسان شناسی سهروردی را بیابیم. انسان شناسی اشراقی در کنار فهم ارتباط این موضوع با پاره های اساسی دیگر اندیشه او مثل خداشناسی و جهانشناسی میسر است. در اندیشه او انسان تلفیقی از نفس و بدن است، نفس انسانی از سنخ نورالانوار (جوهری بسیط و مجرد) است که اصالت با اوست. راه ورود به ساختار انسان شناسی فلسفه اشراق بازشناسی مسئله نور و احکام مرتبط با آن است. انسان شناسی اشراقی با ویژگی کمال گرای خود مفهومی حداکثری از انسان را ارائه می دهد که می تواند مبنای ترسیم حقوق بنیادین والاتری نسبت به نگاه حداقلی حقوق بشر مدرن باشد.

۴۴۶۹.

شیعه و فرقه های شیعی از نگاه ارباب ملل و نحل (گزارش ها و کاستی ها)

نویسنده: علی آقانوری

منبع: شیعه شناسی ۱۳۸۳شماره ۷

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۰ تعداد دانلود : ۱۵۶۴

"بررسی و شناسایی ویژگی‏های منفی برخی از آثار کهن و مشهور دانش فرقه‏شناسی موضوع این نوشتار است. نویسنده به منظور آسیب‏شناسی و معرفی کاستی‏های گزارش این آثار درباره شیعه و فرقه‏های شیعی، به معرفی اجمالی هر یک از آن‏ها پرداخته، جهت‏گیری‏های خاص صاحبان آن‏ها را درباره شیعه و تشیّع روشن می‏سازد. اختلاف ارباب ملل و نحل در اسامی و القاب فرقه‏های شیعی و شمارش افراطی آن‏ها از دسته‏بندی شیعیان و عوامل اصلی این اختلافات از جمله کاستی‏ها و مباحث مهمی است که مورد اهتمام نویسنده واقع شده. پیام اصلی نویسنده بر این نکته استوار است که پژوهش در تاریخ و اندیشه‏های شیعه و گروه‏های شیعی با تکیه صرف بر این آثار، نه تنها پژوهشی ناقص و غیرقابل پذیرش است، بلکه موجب سردرگمی بیشتر خوانندگان خواهد شد."

۴۴۷۰.

تجدّد - هویّت - سنّت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: علیرضا آل بویه

منبع: نقد و نظر ۱۳۷۸ شماره ۳ و ۴

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام کلام جدید رابطه دین، دنیا، اخلاق

تعداد بازدید : ۲۰۲۱

۴۴۷۱.

مفاهیم غیر محصل و منطق ماهیات تأملی در مقاله قضیه معدوله و محصله(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احد فرامرز قراملکی

منبع: مقالات و بررسی ها ۱۳۷۶ شماره ۶۲

کلیدواژه‌ها: تبیین غیر محصل منطق ماهیات منطق مصادیق

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۱۹ تعداد دانلود : ۹۸۹

نویسنده محترم مقاله « قضیه معدوله و محصله » ( مقالات و بررسیها ، 61 ، ص 81-103 ) « درصدد اثبات این مدعا است که در کتب منطقی – از ترجمه کتاب ارسطو گرفته تا کتب منطقی اخیر در سه مورد [ تقسیم قضیه به معدوله و محصله ، تقسیم لفظ به معدول و محصل و گفتگو درباره ملکه و عدم ] ، در هر سه مورد اشتباه رخ داده است (ص 81 ). نوشتار حاضر ابتدا با تفکیک شناخت امر واقع از تبیین آن ، خطای « اخذ مالیس بعلة علة » را در مقاله یاد شده نشان می دهد ، آنگاه با طرح ملاحظات انتقادی گزارش تاریخی نویسنده محترم را ارزیابی کرده و در پایان با ارائه فرضیه ای فرامنطقی ابهام موجود در کتب تاریخی در خصوص مسائل سه گانه یاد شده را تبیین می کند.

۴۴۷۲.

زیارت در ادیان و بررسی فواید و آفات آَن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن صمدانیان نازیلا عادل فر

منبع: سراج منیر سال ششم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۰

کلیدواژه‌ها: تاریخ زیارت زائر شفاعت مقابر

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۱۹ تعداد دانلود : ۸۰۰

زیارت در سیرة انبیاء و ائمّة اطهار(ع)، به ویژه فرهنگ شیعه، جایگاه و اهمیّت خاصّی دارد، امّا این امر از سوی برخی جریان های روشنفکرنما و فِرَق ساختگی، نظیر وهابیّت، مورد تخطئه قرار گرفته است. از این روی، این نوشتار درصدد بررسی جایگاه زیارت از دیدگاه ادیان و اقوام گذشته تا زمان اسلام و پس از آن، با روش استدلال عقلی و نقلی است تا نسبت آن با کفر و توحید به دست آید. در این مسیر، شناخت اهداف و فواید زیارت، از جمله الگوگیری از بزرگان، تکریم و پاسداری از آرمان های آنان، کسب آرامش روحی و معنوی، ایجاد رقّت قلب، افزایش یاد خدا و آخرت، شناخت ائمّه(ع) از طریق متونِ برخی از زیارات مأثور و مهم تر از همه، شفاعت، ضروری به نظر می رسد. البتّه واضح است که زیارت نیز مانند هر عمل عبادی دیگر، آفاتی دارد که باید جستجو و برطرف شود. با تفحّص در مفاهیم، آداب و جملات زیارات مأثور استنباط می شود که هیچ یک از آنها دلیل بر شرک نیست و زیارت در راستای توحیدی شدن زائر عمل می کند. در روایات، زیارت با شرط معرفت حقّ امام «عارفاً بحقّه» زیارت خداوند محسوب می شود. بنابراین، زیارت اولیای الهی در مسیر لقاء الله است.

۴۴۷۳.

عناصر انسجام متنی در سوره نوح(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: یونس ولی یی سید محمود میرزایی الحسینی محمد فرهادی

منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن (کاوشی نو در معارف قرآنی) سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۹)

کلیدواژه‌ها: انسجام واژگانی انسجام متنی انسجام دستوری سوره نوح انسجام پیوندی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۰ تعداد دانلود : ۱۰۲۸

یکی از مباحث زبان شناسی نقش گرا، نظریه انسجام متنی است. این نظریه عواملی که اجزاء تشکیل دهنده متن را به هم مرتبط می سازد و سبب انسجام و هماهنگی آن می شود، بررسی می کند. الگوی این نظریه را هلیدی و حسن (1976) ارائه دادند. آن ها عوامل انسجام متنی را به سه دسته تقسیم کردند: عامل واژگانی، عامل دستوری، عامل پیوندی. هر یک از این عوامل خود به چند قسمت تقسیم می شوند که وجود آن ها در یک متن، آن متن را منسجم و اجزاء تشکیل دهنده آن را با هم مرتبط می کند.در مقاله حاضر سعی بر این شده است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی عوامل انسجام متنی در سوره نوح بررسی شود. ابزارهای آفریننده انسجام متنی در سوره نوح به سه دسته تقسیم می شوند: اول، عامل واژگانی که در این سوره شامل تکرار و باهم آیی است، که هر یک از این دو خود چندین زیر مجموعه را در بر می گیرند. دوم، عامل دستوری، این عامل به سه صورت ارجاع، جایگزینی و حذف در انسجام متنی سوره مؤثر شده است. سوم، عامل پیوندی که در دو نوع ارتباط اضافی و ارتباط زمانی در سوره یافت می شود. در بین این عوامل به ترتیب عامل واژگانی سپس عامل دستوری و در پایان عامل پیوندی از بیشترین بسامد در سوره برخوردار هستند و بیشترین تأثیر را در منسجم ساختن سوره نوح بر عهده دارند.

۴۴۷۴.

نقش ایمان در معنابخشی به زندگی از منظر اسلام(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: احمد محمدی احمدآبادی

منبع: آیین حکمت سال نهم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲ 7 - 38

کلیدواژه‌ها: زندگی انسان ایمان معناداری

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۲۰۲۹ تعداد دانلود : ۷۳۰

زندگی موضوعی است که از جهات مختلف مورد تأمل و قابل بحث است. پرسش از «چیستی معنای زندگی» پرسشی است که در عمق وجود انسان و برای همه افراد مطرح است. ازاین رو، همواره انسان در جستجوی پاسخی قانع کننده به آن بوده است، تا بتواند با تکیه بر آن به آرامش روحی دست یابد و به زندگی امیدوار باشد. ویژگی های زندگی انسانی، از قبیل علم و آگاهی، قدرتِ پیش بینی، و قدرت اراده و اختیار، مجموعه اموری است که زندگی آدمی را از زندگی سایر موجودات ممتاز می کند. بر همین اساس، شاکله زندگی انسان ناشی و متأثر از ویژگی های مذکور است. آنچه از معنا و هدف، به عنوان حاصل زندگی، اعم از معناداری و پوچی، برای انسان ها در پی می آید برخاسته از ویژگی های روحی، روانی انسان ها است. در این مقاله بر آنیم با تبیین چیستی زندگی انسانی و معنایِ معناداری زندگی، به نقش ایمان و خداباوری در معنادار شدن زندگی بپردازیم و، در حقیقت، به این سؤال پاسخ دهیم که چرا اگر خدا یا ایمان به خدا وجود نمی داشت، منطقاً زندگی بی معنا و پوچ می شد.

۴۴۷۵.

امام على علیه السلام پایه گذار علوم قرآنى(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: مهسا فاضلى

منبع: پژوهشهای قرآنی ۱۳۸۰ شماره ۲۷ و ۲۸ ویژه نامه زن در قرآن

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی امامت چیست، امام کیست

تعداد بازدید : ۲۰۲۳

۴۴۷۶.

تحلیل منطقی قضایای ثلاث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احد فرامرز قراملکی احمد عبادی

منبع: اندیشه دینی دوره سیزدهم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۴۸

کلیدواژه‌ها: قضایای ثلاث حقیقیه خارجیه ذهنیه عقد الوضع عقد الحمل

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۱۸ تعداد دانلود : ۱۱۸۹

غرض از نگارش نوشتار حاضر، ارائه ی تحلیلی مستدلّ و مستند از دو طبقه بندی مهم منطقی است؛ یکی تقسیم قضیه ی مسوّره به حقیقیه و خارجیه و دیگری تقسیم قضیه ی حملیّه ی موجبه به حقیقیه، خارجیه و ذهنیه. تداخل این دو طبقه بندی به دلیل اشتراک در عنوان، در طول تاریخ موجب بروز اشکالات و ابهامات متعددی در فهم علم شناسی قدما شده است. در پژوهش حاضر، با اشراف بر تطوّر تاریخی هر دو طبقه بندی و با اخذ روی آوردی منطقی - معرفتی، ابتدا طبقه بندی مثنّی و سپس دو تقریر مختلف از طبقه بندی مثلّث مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. از این ره گذر و در سایه ی دقت در ضوابط و شرایط منطقی هر یک از این دو طبقه بندی، نقاط ضعف و قوّت آن ها روشن می گردد، ضمن این که دیدگاه رقیب در این مسأله نیز مورد بررسی قرار می گیرد.

۴۴۷۷.

حجت و استدلال مباشر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فرشته نباتی

منبع: مشکواه النور پاییز و زمستان ۱۳۸۸ شماره ۴۲

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۱۸ تعداد دانلود : ۱۲۷۶

۴۴۷۸.

مهدی منتظر(ع) و پایان سیر تاریخ ظهور

نویسنده: السید سامی البدری عبدالله امینی

منبع: موعود ۱۳۸۳ شماره ۴۴

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۳

۴۴۷۹.

قرآن حقیقتى ماورایى یا الفاظ بشرى؟ (2)

نویسنده: سید محمود نبویان

منبع: رواق اندیشه ۱۳۸۰ شماره ۴

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۲۰

پیرامون قرآن کریم پژوهشهاى گوناگون صورت گرفته است. یکى از پژوهشهاى انجام شده تبیین و اثبات این امر است که الفاظ و تعابیر قرآن، وحى مستقیم الهى و یا غیر مستقیم و توسط فرشتگان مى‏باشد، نه این که حاصل تجربه و تلاشها و تعبیرهاى پیامبر یا شخص دیگر باشد، چنان که عده اندکى از نویسندگان بدان معتقدند. چنین مساله‏اى هم از جهت‏برون‏دینى و هم از جهت درون‏دینى قابل بحث و بررسى است. این مساله از جهت‏برون‏دینى در شماره دوم همین مجله، مورد بررسى قرار گرفت و در این مقال، از جهت درون‏دینى و تنها از دیدگاه قرآن مورد کاوش قرار مى‏گیرد.طبیعى است که از نظر منطقى، بررسى درون‏دینى صرفا براى مخاطبان معتقد و متدین، مناسب و قابل پذیرش است.

۴۴۸۰.

اندیشه: نبوت و سیاست در اندیشه ابن سینا

نویسنده: عظیم ایزدی اودلو

منبع: کیهان فرهنگی آبان ۱۳۸۵ شماره ۲۴۱

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۱۷ تعداد دانلود : ۱۱۶۲

درخت حوزه‌های تخصصی