درخت حوزه‌های تخصصی

در این مقاله کوشش شده است که انگیزه و علت استمداد مفسران بلندپایه به شعر عربی در فهم الفاظ غریب قرآنی روشن شود و شیوه ای را که برای نخستین بار حبرالامه و فقیه اهل البیت ابن عباس در استناد به شعر جاهلی ابداع کرده است با آوردن مثالهای گوناگون واضح گردد و روش هر یک از مفسران بزرگ اسلامی از قبیل زمخشری و طبرسی و ابوالفتوح رازی و نظایر آنها در اعتماد به شعر جاهلی در فهم الفاظ غریب قرآنی شرح داده شده است. از طرف دیگر در این گفتار با ذکر مثالها و شاهدهای متعدد از تفاسیر گوناگون چگونگی استفاده از شعر دوره جاهلی در شرح و توضیح لغات قرآنی روشن شده است و خلاصه اهمیت نقش شعر با تکیه بر اسلوب ابن عباس مبتکر این روش تبیین گردیده است .

قرآن این معجزه جاودانه الهی که به عنوان آخرین کتاب آسمانی بر خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) فرو فرستاده شده، مجموعه‏ای است از عقاید، احکام، عبادات، مسائل اخلاقی، روابط اجتماعی، مواعظ و اندرزها و سرگذشت پیشینیان در جهت هدایت و تأمین سعادت همه مردم؛ و چون آیات آن به زبان عربی نازل شده، شایسته است برای کسانی که عربی نمی‏دانند به زبان قابل فهم آنان برگردانده شود تا درک مفاهیم والای آن بر عموم مردم آسان گردد و بتوانند در سایه آن به سعادت واقعی دست یابند. تا کنون ترجمه‏های گوناگونی از قرآن مجید انجام شده است که مترجمان آنها هر کدام بر اساس روشی که برگزیده‏اند به این کار اقدام کرده و محصول تلاش خود را در قالبی ویژه ارائه داده‏اند. به طور خلاصه می‏توان گفت ترجمه‏هایی که به صورت تحت اللفظی انجام شده‏اند ما را به هدف نزدیک نمی‏کنند و سودی نمی‏بخشند، همچنان که برخی از ترجمه‏های ادیبانه معاصر که لغات اصلی فارسی را جایگزین لغات رایج می‏کنند چندان نتیجه بخش نیستند، و نیز ترجمه‏هایی که به فارسی روان نگارش یافته‏اند ام دو نقیصه در آنها به چشم می‏خورد مطلوب نیستند؛ این دو نقیصه عبارتند از: 1. آیاتی که احتیاج به تفسیر و توضیح دارند به اختصار و ایجاز ترجمه شده‏اند و خواننده نمی‏تواند مقصود اصلی را دریابد، بلکه گاهی ترجمه در ذهن او ابهام‏ها و اشکالاتی به وجود می‏آورد که بسیار زیان بار است (برخی از مواردی که نیازمند تفسیر و توضیح است متعاقبا خواهد آمد). 2. خطاها و اشتباهات ترجمه‏ای به شکل‏های مختلف که خواننده را از دستیابی به مضامین بلند آیات قرآنی محروم می‏نماید. (در صفحات بعد به تفصیل از این گونه خطاها یاد خواهد شد). پس چه باید کرد؟ و بر ترجمه مطلوب چگونه می‏توان دست یافت؟ در این نوشتار، نخست ضعف ترجمه‏های موجود را بررسی می‏کنیم و سپس پیشنهادهایی تقدیم می‏داریم.