درخت حوزه‌های تخصصی

خدمات ابن سینا که عموماً به عنوان یکی از مهم ترین فلاسفه و اطبا شناخته می شود، به علم و فلسفه موضوع بسیاری از پژوهش ها قرار گرفته است. این مقاله طرحی کلی از فلسفه علم وی، که تعیین گر چارچوب نظریِ دریافت او از فلسفه طبیعی است، به دست می دهد. این نوشتار بدون پرداختن به علائق تاریخی استدلال می کند که فلسفه علم ابن سینا سرآغازی مفید برای توسعه فلسفه اسلامی علم معاصر است. این مقاله همچنین اهمیت ابن سینا در فلسفه بهداشت و طب را مورد بحث قرار می دهد.

حنین بن اسحاق (194-260ق) یکی از پرکارترین دانشمندان دوره اسلامی است. او در طب، فلسفه، منطق، اخلاق، علوم طبیعی و کلام مسیحی آثار فراوانی تألیف و ترجمه کرده است. در این مقاله ضمن معرفی مهم ترین آثار او در طب و فلسفه و منطق، گزارشی مختصر از آرای وی در کلام مسیحی عرضه می شود. جدول شماره 2 نیز تلخیصی سودمند از رساله حنین درباره آثار جالینوس است که حاوی فهرست نسبتاً کاملی از ترجمه های پزشکی حنین و یاران اوست. این مقاله در حقیقت بخش دوم جستاری است که در شماره پیشین مجله تاریخ علم با عنوان «مدرسه ترجمه حنین بن اسحاق» به چاپ رسیده است.

ارتقای مداوم کیفیت علم، دانشگاه و آموزش عالی، مستلزم توسعه درونزای فرهنگ ارزشیابی است که به نوبه خود نیازمند روحیات و رفتارهای خود ارزیابی و خود تنظیمی و التزام درونی به کیفیت در میان یاران و ذی نفعان آموزش عالی است. هدف مقاله حاضر کمک به شناخت بیشتر جایگاه اخلاق دانشگاهی و حرفه ای علمی در توسعه فرهنگ ارزشیابی، در دانشگاهها و مراکز علمی است. مقاله همچنین می کوشد که شناخت بیشتری نسبت به چگونگی و سازوکارهای توسعه اخلاقات حرفه ای علمی فراهم بیاورد. برای این کار روش تحقیق «نظریه برخاسته از دادهها» به کار گرفته شده است. بازی ارزشیابی آموزش عالی ناشی از یک رشته موجبات علی است که اخلاق حرفه ای علمی به عنوان یکی از مهمترین سائقهای رفتاری، از جمله این موجبات علی به شمار می آید. این در حالی است که اخلاق علمی، وضعیت بحث انگیزی در ایران دارد که خود ناشی از مساله آمیز بودن زمینه های موجود فرهنگ دانشگاهی و فرهنگ اجتماع علمی در کشور است. البته این امر، به نوبه خود انعکاسی از ضعف ها و نارسایی های عمومی تر در اخلاق اجتماعی است که آن هم تحت تاثیر عوامل زمینه ای، محیطی، ساختاری و تاریخی شکل می گیرد. بنابراین وضعیت مساله انگیز اخلاق علمی ما، با رویکرهای اراده گرایانه و خطاانگارانه، قابل توضیح نیست بلکه باید اولا منطق محیطی، زمینه ای و ساختاری فهمیده شود و ثانیا بسترهای تعاملی برای دست به کار شدن خود دانشگاهها و انجمنهای علمی و تخصصی و نهادهای حرفه ای فراهم گردد چرا که توسعه اخلاق حرفه ای، نه با پند و اندرزها و نه با فرهنگ سازی های بیرونی (به ویژه از نوع دولتی آن) بلکه از طریق کنشهای ارتباطی خود یاران و ذی نفعان اجتماع علمی و دانشگاهی، و به صورت شیوع و انتشار درونزا، میسر می شود. مقاله، همچنین پیشنهادهایی برای اجماع بر سر منشور اخلاق حرفه ای علمی عرضه کرده است.

این مقاله به معرفی بخشی از یک کتاب منتشر نشده از ابوریحان بیرونی به نام کتاب فی علم الاسطرلاب می پردازد. این بخش درباره یافتن سمت قبله با استفاده از اسطرلاب است. همچنین از این رهگذار، ارتباط سنت های مختلف نجومی با عنصر دینی و تأثیر متقابل دین اسلام و اخترشناسی بررسی شده است. نقشه های مربوط به یافتن سمت قبله و اضافاتی که دانشوران مسلمان به منظور کاربردهای دینی بر اسطرلاب انجام داده اند، به عنوان نشانه هایی از این ارتباط دوسویه بالنده ذکر گردیده و توضیحات هندسی و ریاضی لازم برای توضیح مطلب افزوده شده است.

کیمیا براى جابر معرفت کلى است بنابراین، هدف اصلى کیمیا از نظر وى یافتن راهى براى شناخت عالم و مهم ترین جنبهء این هدف جستجوى حکمت واقعى است. هدف این نوشتار بررسى اجمالى تفکر جابر در زمینهء کیمیا با نگرشى هرمنوتیک است.

در کتاب فردوس الحکمه از طلسمى براى تسهیل وضع حمل و سرعت بخشیدن به زایمان زنان دیرزا یا سخت زا سخن گفته مى شود که چون صورت چاپ شده آن مغلوط است، ضمن معرفى این کتاب ارجمند و مؤلف و اشاره اى به ارزش تاریخى آن، صورت صحیح آن طلسم در این مقاله ارائه مى گردد و از اهمیت استفاده از طلسمات و تعاویذ و اوراد در معالجهء بیماران و آرامش بخشیدن به دردمندان و گرفتاران، به عنوان مرحله اى أز تحؤل علم بشر، به اختصار بحث مى شود.