اثربخشی تحقیقات

ساختارها در سطح کلان و عادت واره های محققان، مانع از اثربخشی تحقیقات علوم انسانی در ایران می شود؛ اما این پایان داستان نیست. پژوهشگران با این محدودیت های ساختاری و زمینه ای کلنجار می روند و از این طریق فرهنگ های مطالعاتی متنوعی رقم می خورد. این مقاله با هدف فهمی از گره فروبستهٔ تحقیقات علوم انسانی در ایران به سراغ نظریه ای موقعیتی و خاص و زمینه مند رفته است. تجربه زیسته میان ذهنیِ 32 تن عضو هیئت علمی نهادهای سیاست پژوهی با تنوعات رشته ای شان، فهم نسبتاً عمیق تری از گوناگونی بسیار در فرهنگ های مطالعاتی آنها به دست می دهد. شش صد گزاره با تکنیک «CCDA» تحلیل شده و با یادداشت های فنی به مدلی برای توضیح امر منجر شده است. ما با یک وضعیت دوگانهٔ مرزی در تحقیقات مواجه هستیم. دوازده دسته شرایط اثرگذار، یازده وضعیت زمینه ای و دوازده گروه سنخ شناسی راهبردهایی که محققان در چنین شرایطی در پیش می گیرند و تنوع فرهنگ مطالعاتی آنها با آثار و نتایج اکتشاف شده است. گرچه به جای جذب دانش با حالاتی از دانش سرگردان، دانش معطل، دانش پرستیژی و یا دانش تصنعی مواجه هستیم، اما عرصه خالی از انواع ابتکارات بدیع در فرهنگ های مطالعاتی پژوهشگران ایرانی نیست.

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی چالش های دستیابی تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی به اثربخشی در کشور است. به همین منظور، چالش ها نه تنها از دیدگاه افراد دخیل در حوزه پژوهش، بلکه از دیدگاه کاربران بالقوه نتایج تحقیقات مورد بررسی قرار گرفتند. روش شناسی: این پژوهش کیفی و دارای رویکردی تفسیرگرایانه است. مشارکت کنندگان شامل محققان حوزه های علوم انسانی و اجتماعی، مدیران حوزه پژوهش و نمایندگان سازمان هایی بودند که نقش اصلی را در تولید علم و یا به کارگیری نتایج تحقیقات به عهده داشتند. انتخاب مشارکت کنندگان بر مبنای نمونه گیری زنجیره ای بود و مصاحبه ها با 16 مشارکت کننده انجام شد. داده های پژوهش از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته جمع آوری گردید. تحلیل داده ها نیز از طریق روش داده بنیاد انجام و سپس نظریه نهایی پژوهش ارائه شد. نتایج:با تحلیل داده های جمع آوری شده، در مرحله کدگذاری باز، تعداد 59 کد از محتوای مصاحبه ها استخراج گردید و در ادامه فرآیند تحلیل داده ها از طریق کدگذاری محوری، دسته ها در قالب هشت مفهوم انتزاعی تر طبقه بندی شدند. در نهایت، این مفاهیم در شش دسته مقوله هسته، شرایط علّی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و پیامدها دسته بندی گردیدند. نتیجه گیری: مدل ارائه شده در این پژوهش مشخص می کند که مانع بنیادین در دستیابی پژوهش های علوم انسانی و اجتماعی به اثربخشی در جامعه، عدم به کارگیری تعریفی مناسب از انتقال دانش برای نتایج علوم انسانی و اجتماعی می باشد. تعاریف و ساختارهای انتقال دانش در حال حاضر در دانشگاه ها با ویژگی های نتایج تحقیقات در این حوزه ها هماهنگ نبوده و همچنین مشوق ها و حمایت های معناداری را ارائه نمی دهند.