علوم و فنون مدیریت اطلاعات

هدف: هدف پژوهش حاضر ایجاد تصویری روشن از پژوهش های توسعه هستی شناسی ها با استفاده از فولکسونومی به عنوان ابزار معنایی در راستای مدیریت اطلاعات در محیط های الکترونیکی است. روش شناسی:این مطالعه به روش مرور نظام مند انجام گرفته است. به همین منظور پس از تعیین سوالات و معیارهای ورود و خروج منابع، با جستجو در پایگاه های اطلاعاتی 87 مقاله بین سال های 2019-2003 به دست آمد. در نهایت پس از غربال در مراحل مختلف، 29 مقاله (27 مقاله به زبان انگلیسی و دو مقاله به زبان فارسی) مورد مطالعه عمیق قرار گرفته و تحلیل شدند. برای استخراج داده ها، ابتدا فرم استخراج داده ها در اکسل به صورت دستی طراحی شد و داده های استخراج شده با استفاده از نرم افزار اکسل آنالیز و نمودارهای مربوطه رسم شدند. یافته ها: برآیند مطالعه حاضر نشان دهنده ی آثار مثبت هستی شناسی مبتنی بر فولکسونومی در محورهای موضوعی مهم شامل سازماندهی و بازیابی اطلاعات و یادگیری خودکار است. افزایش محبوبیت این ابزار معنایی در فضای مجازی در بین کاربران می باشد. همچنین برای تعیین روابط معنایی غنی و دقیق برچسب ها به بهره مندی از مجموعه داده های بزرگ تر تاکید شده است. استفاده از معنای پنهان در فولکسونومی برای بهبود هستی شناسی ها و کشف مکمّل همزیستی هستی شناسی ها و فولکسونومی و بهره مندی از تفاوت های بین آنها نیز می تواند برای تکامل وب معنایی مفید باشد. عامل مهم بر تاکید استفاده از معنای پنهان فولکسونومی، پتانسیل بالای فولکسونومی در افزایش ایجاد روابط معنایی است. نتیجه گیری: هرچند مطالعات کاربرد فولکسونومی در توسعه هستی شناسی ها از سال 2003 آغاز شده است، اما با گذشت زمان بسیار طولانی، همچنان محدویت معنایی در فولکسونومی، موضوع چالش برانگیزی است. با توجه به اهمیت تلفیق فولکسونومی و هستی شناسی در بهبود روابط معنایی در نظام های اطلاعاتی و کسب داده های مفید از این برچسب ها، برای درک بهتر نیازهای اطلاعاتی کاربران، کماکان نیاز به مطالعات بیشتر در دستیابی به راهکارهای های مؤثر در رفع ابهامات معنایی برچسب ها و ساختارمند نمودن آن ها است. نتایج این مطالعه می تواند چشم اندازهای پژوهشی تازه ای را برای متخصصان در عرصه ی مدیریت اطلاعات و وب معنایی ترسیم نماید.  

هدف: پژوهش حاضر جهت بررسی تولیدات علمی حوزه ربط در بازیابی اطلاعات به شناسایی مهم ترین نویسندگان، کشورها و خوشه های موضوعی این حوزه پرداخته و از فنون تحلیل هم نویسندگی و هم واژگانی به منظور ترسیم نقشه علمی با بهره گیری از نرم افزارهای دیداری سازی علم استفاده نموده است. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و با استفاده از روش های علم سنجی و با فن تحلیل هم نویسندگی و هم واژگانی انجام شده است. جامعه آماری شامل 2530 مقاله نمایه شده در وبگاه علوم در حوزه ربط در بازیابی اطلاعات در بازه زمانی 2009 تا 2018 می باشد که با استفاده از روش های آمار توصیفی در نرم افزارهای VOSviewer، Premap و Bibexcel بررسی شده اند. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که بیشترین سهم مقالات تولیده شده با 293 عنوان مربوط به سال 2015 می باشد. نقشه همکاری نویسندگان نمایانگر 6 خوشه است که «هوآنگ»[1]، «خوزه»[2]، «دی ریک»[3]، «زاکون»[4]، «سانگ»[5]، و «شولر»[6] در مرکزیت این خوشه ها قرار دارند و بیشترین مشارکت را در شبکه علمی همکاری نویسندگان داشته اند. همچنین مشخص شد کشورهای آمریکا، چین، انگلستان، کانادا، هندوستان و فرانسه از بیشترین مشارکت در شبکه علمی همکاری بین کشورها برخوردار بوده اند. یافته های مربوط به تحلیل هم واژگانی نیز منجر به شکل گیری شش خوشه در این حوزه شد که از مهم ترین خوشه ها می توان به بازیابی اطلاعات، موتورهای جستجو و بازخورد ربط اشاره کرد. نتیجه گیری:افزایش تولیدات علمی در حوزه ربط در بازیابی اطلاعات بیانگر اهمیت روزافزون این حوزه در علم اطلاعات و دانش شناسی می باشد. نتایج تحلیل خوشه های موضوعی به دست آمده در این پژوهش حاکی از آن است که محققان این حوزه همچنان که اصول کلی و سنّتی این حوزه را مورد بررسی قرار می دهند، از تحولات جدید در این حوزه نیز غافل نبوده اند و به طور همزمان همه موارد را مورد مطالعه قرار می دهند.  

هدف: هدف این مطالعه، آینده پژوهی مدیریت کلان داده ها در کتابخانه های عمومی، وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی کشور در قرن 21 و ارائه مدل راهبردی است. روش شناسی: این پژوهش از نوع آینده پژوهی بوده و با استفاده از روش دلفی در سه دور انجام شده است. جامعه آماری پنل دلفی، متشکل از 20 نفر از متخصصان حوزه فناوری اطلاعات و علم اطلاعات و دانش شناسی می باشند. براساس پرسشنامه مورد اجماع پنل دلفی از 77 نفر کارشناسان در مراکز استانی که براساس جدول مورگان انتخاب شدند، در خصوص اولویت های کاربرد کلان داده و قطعیت و عدم قطعیت آنها با مقایسه وضعیت فعلی و آینده سوال شد. سپس با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی، مدل راهبردی مطلوب پیشنهاد شده است. 30 گویه پرسشنامه از لحاظ دو ضریب نسبی روایی محتوی (CVR) و شاخص روایی محتوی (CVI) مورد تایید قرار گرفتند و پایایی پرسشنامه نیز براساس ضریب آلفای کرونباخ 86% محاسبه شد. یافته ها: کتابخانه های عمومی کشور در حال حاضر به مقدار بسیار اندکی از کلان داده استفاده می کنند. طبق نظر خبرگان، کاربرد کلان داده موجب ایجاد امکان دسترسی سریع به داده های روزآمد و تامین و تولید داده ها با فرمت های گوناگون از محل های مختلف خواهد شد. تامین ابزارهای تجزیه و تحلیل داده، تامین زیرساخت یکپارچه سازی اطلاعات و اتصال کتابخانه های عمومی، تامین هزینه مربوط به تجهیزات و سرورهای قدرتمند و روزآمدسازی دانش و مهارت های کتابداران از ضرورت های بهره گیری از کلان داده است. نتیجه گیری: پژوهش حاضر آینده پژوهی وضعیت کلان داده در کتابخانه های عمومی را پیش بینی کرده و بر این اساس، مدل راهبردی برای مدیریت کلان داده در کتابخانه های عمومی کشور را پیشنهاد داده است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش واسطه ای فرآیندهای مدیریت دانش در ارتباط بین نوآوری باز و اجرای مدیریت دانش انجام شده است. روش شناسی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری تحقیق حاضر را کلیه مدیران و کارکنان صنایع مواد غذایی شهرک صنعتی شهرکرد به تعداد 651 نفر تشکیل دادند که از طریق فرمول نمونه گیری کوکران، تعداد 253 نفر به عنوان نمونه، از طریق روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. برای سنجش متغیرهای مدل تحقیق، از پرسشنامه های استاندارد نوآوری باز چسبرو و اپلایرد (2007)، فرآیندهای مدیریت دانش ایدریس و همکاران (2015) و نهایتاً اجرای مدیریت دانش گاریکانو و روسی هانسبرگ (2015) استفاده شد. روایی پرسشنامه ها، با روش های روایی منطقی (ظاهری و محتوایی لاوشه) و سازه (تحلیل عاملی اکتشافی، تأییدی، واگرا و هم گرا)، مورد بررسی قرار گرفت و پس از اصلاحات لازم، مورد تائید قرار گرفت و پایایی نیز با روش های کلاسیک (آلفای کرونباخ، مقدار 91/0 و پایایی ترکیبی، مقدار 93/0) و همچنین روش نوین (دایسترا، مقدار 90/0) برآورد شد. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، در دو سطح توصیفی و استنباطی (مدل معادلات ساختاری) انجام گرفت که از طریق نرم افزارهای SPSS، Warppls و Lisrel، اجرا شد. نتایج: این تحقیق شامل شش فرضیه اصلی و نه فرضیه فرعی بود. نتایج نشان داد که فرآیندهای داخلی )با شمول واریانس 73/0) رابطه بین نوآوری باز خارج شونده و اجرای مدیریت دانش (Z=2.47) و نیز فرآیندهای خارجی )با شمول واریانس 59/0) رابطه بین نوآوری باز وارد شونده و اجرای مدیریت دانش را میانجی گری نموده است (Z=2.30). نتیجه گیری: فرآیندهای داخلی رابطه بین نوآوری باز خارج شونده و اجرای مدیریت دانش را تقویت می کند. همچنین فرآیندهای خارجی رابطه بین نوآوری باز وارد شونده و اجرای مدیریت دانش را میانجی گری می نماید. بر همین اساس پیشنهاد می شود ابتدا دانش مورد نظر شناسایى شود و شرکت ها باید به دنبال سازوکارهایى براى انتقال و تطابق این دانش با شرایط داخل شرکت باشند.  

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی چالش های دستیابی تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی به اثربخشی در کشور است. به همین منظور، چالش ها نه تنها از دیدگاه افراد دخیل در حوزه پژوهش، بلکه از دیدگاه کاربران بالقوه نتایج تحقیقات مورد بررسی قرار گرفتند. روش شناسی: این پژوهش کیفی و دارای رویکردی تفسیرگرایانه است. مشارکت کنندگان شامل محققان حوزه های علوم انسانی و اجتماعی، مدیران حوزه پژوهش و نمایندگان سازمان هایی بودند که نقش اصلی را در تولید علم و یا به کارگیری نتایج تحقیقات به عهده داشتند. انتخاب مشارکت کنندگان بر مبنای نمونه گیری زنجیره ای بود و مصاحبه ها با 16 مشارکت کننده انجام شد. داده های پژوهش از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته جمع آوری گردید. تحلیل داده ها نیز از طریق روش داده بنیاد انجام و سپس نظریه نهایی پژوهش ارائه شد. نتایج:با تحلیل داده های جمع آوری شده، در مرحله کدگذاری باز، تعداد 59 کد از محتوای مصاحبه ها استخراج گردید و در ادامه فرآیند تحلیل داده ها از طریق کدگذاری محوری، دسته ها در قالب هشت مفهوم انتزاعی تر طبقه بندی شدند. در نهایت، این مفاهیم در شش دسته مقوله هسته، شرایط علّی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و پیامدها دسته بندی گردیدند. نتیجه گیری: مدل ارائه شده در این پژوهش مشخص می کند که مانع بنیادین در دستیابی پژوهش های علوم انسانی و اجتماعی به اثربخشی در جامعه، عدم به کارگیری تعریفی مناسب از انتقال دانش برای نتایج علوم انسانی و اجتماعی می باشد. تعاریف و ساختارهای انتقال دانش در حال حاضر در دانشگاه ها با ویژگی های نتایج تحقیقات در این حوزه ها هماهنگ نبوده و همچنین مشوق ها و حمایت های معناداری را ارائه نمی دهند.

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی موانع استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت های آموزشی دانشجویان دانشگاه ارومیه می باشد. روش شناسی: این پژوهش به روش ترکیبی از نوع راهبرد اکتشافی متوالی انجام شده است. در مرحله کیفی از روش تحلیل محتوای عرفی و در مرحله کمّی از روش تحقیق پیمایشی (اکتشاف ترکیبی) از نوع توصیفی استفاده گردید. جامعه آماری پژوهش نیز کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه ارومیه در سال تحصیلی 99-1398بودند (13209 نفر). در مرحله کیفی40 نفر به صورت هدفمند جهت انجام مصاحبه عمیق انتخاب شدند و مصاحبه ها تا مرحله اشباع ادامه یافت. در بخش کمّی، از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شد، و با استفاده از جدول مورگان 375 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی مصاحبه و در بخش کمّی پرسشنامه محقق ساخته بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی، کدگذاری باز و محوری با استفاده از نرم افزار MAXQDA و در بخش کمّی آزمون تی تک نمونه ای و آزمون فریدمن با استفاده از نرم افزار SPSS 25 انجام شد. روایی صوری و محتوایی پرسش نامه مورد تایید محققان و متخصصان قرار گرفت. پایایی پرسش نامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ 90/0 برآورد گردید. نتایج: در بخش کیفی 55 مفهوم اولیه، هجده مقوله فرعی و چهار مقوله کلی استخراج گردید که عبارتند از: 1) موانع فردی (مهارت و دانش- انگیزش و نگرش)، 2) موانع اقتصادی (منابع مالی- هزینه مهارت آموزی- تهیه سخت افزار و نرم افزار)، 3) موانع فرهنگی و آموزشی (نگرش جامعه به فناوری- نیروی متخصص- ضعف و دانش نظری اساتید- دیدگاه اساتید نسبت به فناوری اطلاعات و ارتباطات ) و 4) موانع زیرساختی- فنی (دسترسی محدود به فناوری- فضای کلاس و دانشگاه - امکانات و تجهیزات فناوری). در بخش کمّی موانع فردی، موانع اقتصادی، موانع فرهنگی- آموزشی و موانع زیرساختی- فنی، موانع اصلی در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت های آموزشی دانشجویان دانشگاه ارومیه هستند. در این میان موانع فنی و زیرساختی مهم ترین و موانع اقتصادی کم اهمیت ترین موانعی بودند که از سوی مصاحبه شوندگان مطرح شد. نتیجه گیری:با توجه به نتایج بدست آمده، موانع فنی و زیرساختی مهم ترین، با اهمیت ترین و پرتکرارترین موانع استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت های آموزشی دانشجویان دانشگاه ارومیه هستند، بنابراین، ضروری است مسئولین دانشگاه به دنبال حل این موانع باشند.    

هدف: این پژوهش با هدف ارزیابی کیفیت خدمات ارائه شده توسط کتابخانه های عمومی مناطق سیستانی استان سیستان و بلوچستان و مشخص کردن اختلاف بین خدمات ارئه شده و خدمات مورد انتظار کاربران انجام شده است. روش شناسی: پژوهش حاضر به شیوه کمّی و به روش پیمایشی اجرا شده است. جامعه آماری تحقیق را کاربران کتابخانه های عمومی شهرهای زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز تشکیل می دهند که 5442 نفر هستند. طبق جدول مورگان، حجم نمونه حداقل 361 نفر تعیین شد. 365 پرسشنامه تهیه و به شیوه نمونه گیری طبقه ای توزیع گردید که از این میان 362 پرسشنامه قابل استفاده بودند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آزمون تی وابسته استفاده شده است. نتایج: در هر سه بُعد خدمات (کتابخانه به عنوان مکان، تأثیر خدمت و کنترل اطلاعات) میانگین خدمات ادراک شده به شکل معناداری بالاتر از حداقل انتظار و در عین حال پایین تر از حداکثر انتظارکاربران است. بُعد کتابخانه به عنوان مکان، بالاترین امتیاز، تأثیر خدمت دومین جایگاه و کنترل اطلاعات، پایین ترین میانگین را دارند. نتیجه گیری: به رغم پایین بودن فضای فیزیکی، بیشترین مشکل کاربران مربوط به بُعد کنترل اطلاعات است. بیشترین ضعف و شکاف مربوط به محتوای منابع و شیوه دسترسی به آن ها می باشد. از این جهت به نظر می رسد بزرگ ترین چالش کتابخانه های این منطقه، تجهیز و تقویت مدارک و منابع و نیز استفاده از ابزارهای الکترونیک و سازگار با امکانات موجود در جامعه است. همچنین، با توجه به ارتقاء جایگاه کتابخانه ها در مراودات و فعالیت های اجتماعی، لزوم توجه بیشتر به بهبود وضعیت فیزیکی ساحتمان و تجهیزات کتابخانه احساس می شود.