مونا میرجلیلی مهنا

چهره پوشانی پیامبر (صل الله علیه و آله وسلم) نخستین بار در نگارگری ایران دوره صفوی دیده می شود. درحالی که تا پیش از آن، چهره ایشان در نگاره ها آشکارا مصور می شد. صاحب نظران آراء متفاوتی در شرح چرایی این انقلاب تصویری بیان کرده اند که اکثرا ذیل عوامل کلامی-فقهی-اعتقادی جای دارد. این نوشتار تلاشی است در راستای پاسخ به این سؤال، که چه نظریاتی در خصوص تاثیر عوامل کلامی-فقهی-اعتقادی بر چهره پوشانی پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم) در نگاره های دوره صفوی مطرح شده و کدامیک از آنها را می توان در این انقلاب تصویری موثر دانست؟ روش تحقیق این نوشتار توصیفی-تحلیلی، انتقادی و روش گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای است. تحلیل و بررسی انتقادی نظریات مذکور نشان می دهد که تنها برخی از عوامل کلامی-فقهی-اعتقادی در پوشاندن چهره به وسیله برقع (نقاب) مؤثر بوده است که عبارت اند از: تکریم و تقدس بخشی، تجسم آزاد مخاطب از چهره پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم).

انتساب حاکمان صفوی به شیخ صفی الدین اردبیلی و مسئله سیادت او، به ویژه در دوره شاه اسماعیل، از لحاظ سیاسی و مذهبی نقشی کلیدی در مشروعیت بخشی به حکومت و تقویت جایگاه صفویان نزد قزلباشان ایفا می کرد. به نظر می رسد مساله سیادت در نگاره های دوره اول صفوی بازتاب یافته و با شخصیت هایی که با برقع بر چهره تصویر شده اند مرتبط باشد. این مقاله می کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که سیادت خاندان صفوی چگونه در نگاره های دوره اول صفوی منعکس شده است؟ و چه ارتباطی میان آن و چهره های مستور در این تصاویر وجود دارد؟ روش تحقیق این نوشتار توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه ای است.بررسی متون و نگاره های مذکور در کنار اعتقاد به حلول در میان قزلباشان نشان داد که پوشاندن چهره در نگاره ها با سیادت خاندان صفوی ومشروعیت حاکمان آن از طریق امکان وجود هویت های مختلف مرتبط است.