درخت حوزه‌های تخصصی

آیا برای رهبران سیاسی جایز است برای رساندن جوامع خود به منافع بزرگ و دور نگاه داشتن آن­ها از فجایع، عمیق­ترین اصول اخلاقی را نادیده انگاشته، در راستای خلاف آن­ها حرکت نمایند؟ با این پرسش، قصد طرح موضوعی را داریم که در میان فیلسوفان به مسأله­ی «دست­های آلوده» مشهور شده است. دشواری­های زیاد و مختلفی در مباحث فلسفی پیرامون این موضوع وجود دارد که انعکاس دهنده­ی پیچیدگی­ نظریّه­های کلّی­تر در ارتباط با سیاست و اخلاق است. همه­ی این مباحث به هر حال متوجّه این موضوع است که تصمیم­گیری و عمل صحیح سیاسی گاهی در معارضه و مخالفت باارزش­های مسلّم اخلاقی قرار می­گیرند. مقاله­ی حاضر سعی بر این دارد که این دشواری­ها را حل نماید و موضوعات کلیدی و اصلی سیاسی که نظریّه­ی «دست­های آلوده» به آن دعوت می­کند را از ابهام خارج کند. در آغاز مقاله متنی را از یکی از رمان­های مشهور قرن نوزده میلادی به زبان انگلیسی ذکر می­کنیم و سپس ردپای عنوان دست­های آلوده را دنبال کرده، به گذشته بر می گردیم و به نام­هایی چون ماکیاولی[1] می­رسیم؛ هرچند که شهرت و رواج فعلی این عنوان را باید بیش تر مدیون نوشته­ها و کارهای نظریّه پرداز معروف آمریکایی درعرصه­ی سیاست، یعنی مایکل والزر،[2] بدانیم. نظرات والزر با توجّه به کارهای دانشمندان پیش از وی، چون ماکیاولی و ماکس وبر[3] و با توجّه به تغییرات مشخّص در نگرش فکری وی، به طور مختصر مورد بحث واقع می­شود. به دنبال آن، پنج مسأله­ای که این مقاله برای طرح آن نوشته شده را مطرح خواهیم کرد. نخستین مسأله­ای­که به آن خواهیم پرداخت این است که آیا موضوع دست­های آلوده مطلبی سردرگم و قواعد آن متناقض است؟ دوم، آیا عبورکردن و نادیده گرفتن حدود و ضوابط اخلاقی به خاطر مصالح سیاسی، در چارچوب اخلاق و قوانین آن انجام می­شود و یا فراتر از آن اتفاق می­افتد؟ سوم، آیا فراخوان «دست­های آلوده» از هر جهت و یا حداقل در اصول، محدود به سیاست است یا این که می­تواند در سایر جنبه­های زندگی نیز کاربرد داشته باشد؟ این مسأله­ی مهمی است. چهارم، شرایطی که موجب توجیه مسأله­ی دست­های آلوده می شوند چه هستند؟ پنجم، علی­رغم این که مسأله­ی دست­های آلوده با موضوع دو راهی­های اخلاقی نسبت و شباهت دارد، ولی مسأله این است که آیا این شباهت­­ها می­تواند موجب نادیده گرفتن تفاوت­های مهم گردد؟ در جریان بحث پیرامون موضوعات فوق، به مسایل مرتبط دیگری نیز خواهیم پرداخت؛ نظیر تفاوت­ها وشباهت­های موضوع دست­های آلوده با «واقع­گرایی اخلاقی»،[4] چگونگی تمسّک به اصول «اخلاق نقش»[5] برای منطقی نشان دادن قواعد مسأله­ی دست­های آلوده، کشف ارتباط این موضوع با مسأله­ی «حدود اخلاق وظیفه­گرا»[6] و تأکید بر این نکته که بیشترین انگیزه در روی­آوردن به مسأله­ی دست­های آلوده از موضع مبهم علم اخلاق در قبال نبایدهای مطلق اخلاقی ناشی می­شود؛ زیرا موضع علم اخلاق در این قسمت دارای دو بخش است؛ انکار آن ها، به همراه تعلّق خاطر انسان­ها در داشتن و انجام دادن برخی از آن ها.

این پژوهش با روش تحلیل محتوا و با هدف بررسى محتواى کتاب هدیه هاى آسمان پایه پنجم ابتدایى از منظر پرداختن به سؤالات دینى کودکان تدوین یافته است. جامعه و نمونه آمارى این پژوهش کتاب هدیه هاى آسمان پایه پنجم ابتدایى بوده است. ابزار پژوهش فهرست واره محقق ساخته شامل 4 مقوله اصلى خداشناسى، نبوت، امامت و معاد بود. نتایج تحقیق نشان داد برخلاف تصور برآمده از پژوهش هاى روان شناسان تحولى نگر، مبنى بر به تأخیر انداختن آموزش مفاهیم دینى کودکان تا زمان دستیابى آنها به تفکر انتزاعى، به دلیل خاص و فراهم بودن زمینه آشنایى با مفاهیم دینى در محیط زندگى کودکان، اقدام مؤثرى براى آموزش مفاهیم دینى، که بخشى از آن در راستاى پاسخ گویى به سؤالات دینى کودکان محقق مى گردد، امرى ضرورى است. یافته هاى مربوط به تحلیل محتواى کتاب درسى حاکى از آن بود که 57.4 درصد از کل محتواى کتاب (متن و تصویر) در زمینه خداشناسى، 35.11 درصد در زمینه نبوت، 72.11 درصد در زمینه امامت و 03.4 درصد در زمینه معاد به مقوله پاسخ گویى به سؤالات دینى کودکان پرداخته و در مجموع 88.31 درصد متن و 92.32 درصد تصاویر کتاب به محورهاى مذکور اختصاص یافته است. در راستاى نتایج به دست آمده ضرورت بازنگرى در محتواى کتاب مورد مطالعه به منظور هماهنگى بیشتر با اهداف برنامه درسى ملى در زمینه پاسخ گویى به سؤالات دینى کودکان و متناسب سازى با نیازها و توانمندى ها و کنجکاوى هاى مخاطبان پیشنهاد شد.

از آنجایی که عمده ادله خودگرایی از سنخ ادله عقلی و فلسفی است؛ نمیتوان با اقامه شواهد تجربی به نقض آنها پرداخت. نظریه خودگرایی مدعی است تنها انگیزه افعال انسان را نفع خود او تشکیل میدهد، ولی دیگرگرایی مدعی تکثر انگیزه هاست و ادعای عمومیت انگیزه های خودگروانه را رد میکند، بدین ترتیب دیگرگرایی روان شناختی برخلاف خودگرایی، ادعایی غیرفراگیر و محدود دارد و برای اثبات مدعای خود کافی است موارد معدودی از اعمال یا امیال دیگرگروانه اصیل را تبیین کند. برای خودگرایی روان شناختی ادله چهارگانه ای مطرح شده است که پس از بررسی این ادله روشن میشود که برخی از آنها مغالطه آمیز هستند و برخی دیگر ناتمام. در نهایت میتوان گفت خودگرایی روان شناختی ادعایی بیدلیل است و ازاین رو مهم ترین دلیل نظریه خودگرایی اخلاقی ابطال میشود.

هدف مقاله حاضر بررسی و فهم آموزش اخلاق در پایه ی اول ابتدایی از دیدگاه معلمان بود. این پژوهش در پارادایم کیفی انجام گرفت. گردآوری داده ها، به روش مصاحبه عمیق صورت گرفت که در آن افراد مورد مطالعه به شیوه ی هدفمند و با توجه به اصل رسیدن به نقطه اشباع انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شیوه ی تحلیل محتوای استقرایی متون مصاحبه ها استفاده گردید. نتایج پژوهش در بخش کیفی نشان داد که عوامل تأثیرگذار بر روی آموزش اخلاق از دیدگاه معلمان اول ابتدایی عبارت اند از ویژگی های دانش آموز که سن را دربر می گیرد، مدرسه (معلم به عنوان الگو و انواع روش های آموزشی همچون آموزش عملی، آموزش کلامی، آموزش رسمی، آموزش غیررسمی و آموزش تلفیقی)، خانواده، همکاری و هماهنگی بین عناصر آموزشی. نتایج تحلیل مصاحبه ها همچنین موانع موجود در راه آموزش اخلاق را نشان داد. از دیدگاه معلمان اول ابتدایی موانع آموزش اخلاق عبارت اند از عدم هماهنگی اولیا و مربیان، تناقض و دوگانگی بین عناصر تربیتی، دنیای مجازی و ارتباطات جمعی، آموزش و پرورش، معلم، گروه هم سالان و برنامه ی درسی.

در این مقاله برآنیم تا به مسأله ی سقط جنین بپردازیم و آن را از منظر اخلاق هنجاری نقد و ارزیابی نماییم. پرسش های اخلاقی و باید و نبایدهای زیادی پیرامون این مسأله وجود دارد؛ همان گونه که به لحاظ سیاسی و حقوقی نیز حایز اهمیت است. با استفاده از نظر یات وظیفه گرایانه و غایت گرایانه، که دو شاخه ی بزرگ نظریات اخلاق هنجاری را تشکیل می دهند، به بررسی این مسأله خواهیم پرداخت تا شاید دریچه ای به سوی حل این مسأله گشوده شود. افزون بر آن، درصدد هستیم تا با این بررسی، کارایی نظریات فوق را در برخورد با این گونه مسایل بسنجیم.

پایه ی نظام تربیتی هر مکتب اخلاقی، بر جهان بینی آن مکتب بنا شده است که مهم ترین جزء این جهان شناسی نیز، انسان شناسی آن مکتب است. مکاتب غیرالاهی بر مبنای فهم خویش از انسان، گاهی به سمت توجه تام به ارزش های مادی گرویده اند و گاهی در ورطه ی غفلت از مادیات و فرو افتادن در ماورا افتاده اند؛ گاهی نیز به نوعی تعادل - البته غیرمتکی به ارزش های الاهی- رسیده اند. در این میان، نظریه ی اخلاقی تربیتی اسلام بر انسان شناسی دوبعدی بنا می شود؛ به این بیان که انسان را مرکب از دو ساحت وجودی روح و جسم می داند و البته اهتمام ویژه را متوجه روح می کند. این مقاله به بیان بخشی از این انسان شناسی، یعنی قرار گرفتن دوگانه ی روح - جسم به عنوان موضوع و محطّ تربیت انسان و مقایسه ی آن با مکاتبی می پردازد که در این زمینه حرفی داشته اند و مورد توجه قرار گرفته اند. در پایان نیز نتیجه می گیرد که در عین دوگانگی روح و جسم و تأثیر و تأثّر متقابل این دو بر یکدیگر، اصالت با روح است و نقش کلیدی را در تربیت انسان بازی می کند.

این پژوهش به منظور تعیین میزان اثربخشی آموزه های اخلاقی-اجتماعی سورة حجرات بر مهارت های ارتباطی دانش آموران انجام شد. روش تحقیق به کار گرفته شده از نوع آزمایشی و طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. به این منظور، از میان مدارس منطقه دو شهر تهران، به روش نمونه گیری خوشه ای دو مرحله ای، ابتدا یک مدرسه به صورت تصادفی انتخاب و در مرحله بعد دو کلاس به صورت تصادفی انتخاب شدند. سپس از هر کلاس 10 نفر به صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه کنترل و آزمایش جایگزین شدند. برای جمع آوری داده ها از آزمون مهارت های ارتباطی استفاده شد. شاخص های آماری محاسبه شده عبارتند از: شاخص های آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف معیار و خطای معیار میانگین و شاخص های آمار استنباطی مانند آزمون تحلیل کواریانس. یافته های تحقیق، نشان داد که آموزش آموزه های اخلاقی-اجتماعی سورة حجرات بر مهارت های ارتباطی دانش آموزان در سطح 001/0 مؤثر است. علاوه بر یافتة فوق، از لحاظ محتوایی، از این آموزه ها مدلی استنباطی دربارة ارتباط ارائه گردید.