پژوهشنامه رسانه بین الملل

این پژوهش به دنبال بررسی نحوه ارائه دین در قالب تصویر است. برای پژوهش در این زمینه، از میان برنامه های مختلف دینی تلویزیون، «اذان» انتخاب شده است؛ چراکه اذان تماماً بر پایه «کلام» بنا شده است و لذا این سؤال مطرح می شود که در تلویزیون چه تصاویری با این صوت همراه می شوند تا بتوانند مفاهیم دینی آن را در قالب تصویر ارائه نمایند؟ همچنین مقایسه تحلیل تصویری اذان در دو کشور ایران و عربستان سعودی می تواند مشخص نماید که کدام یک از دو مذهب شیعه و سنی، بازنمایی تصویری متناسب تری از مفاهیم اسلامی در قالب اذان داشته اند؟ روش تحقیق در این پژوهش، «نشانه شناسی تصویری» است که به تحلیل و مقایسه اذان های پخش شده در تلویزیون برون مرزی سحر آذری از ایران و  اذان شبکه کی اس ای از عربستان سعودی پرداخته است. از مقایسه تطبیقی در این مطالعه، چنین نتیجه می شود که نحوه بازنمایی دین در قالب اذان، تلویزیون سحر آذری ایران، به لحاظ شاخصه های تصویری همچون نمادها، رنگ ها و حرکت تصویری، موفق تر عمل کرده است. علت این تفاوت را می توان از یک سو سابقه هنرهای تصویری در ایرانِ باستان و دوره اسلامی و از سوی دیگر سابقه رویکرد عرفانی به دین در میان شیعیان ایران و پیوند عرفان با خیال و درنتیجه تصویر دانست.

پوشش خبری اولیه رویدادها از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا بر درک و پیش زمینه فکری مخاطبان نسبت به رویدادها تاثیر می گذارد و همچنین نشان دهنده جهت گیری و سیاست های رسانه ها می باشد. این مطالعه با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی، به بررسی و مقایسه اخبار منتشر شده در چهار رسانه فارسی زبان طی چهار روز نخست پوشش خبری حملات موشکی ایران و پاکستان به گروه های تروریستی پرداخته است. رسانه های مورد بررسی شامل خبرگزاری فارس، خبر فوری، بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال هستند. تحلیل ها بر روی تعداد، قالب و نوع اخبار و همچنین سوگیری های موجود در اخبار کانال های تلگرامی متمرکز بوده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که رسانه های داخلی، یعنی خبرگزاری فارس و خبر فوری، بیشتر به نمایش جنبه های دوستانه و همکاری بین ایران و پاکستان تمایل دارند. در مقابل، رسانه های خارجی همچون بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال بیشتر بر جنبه های تنش زا و اختلافات بین دو کشور تاکید می کنند. تفاوت ها در پوشش خبری، بازتاب دهنده سیاست ها و اهداف مختلف رسانه ها در ارائه اخبار است. همچنین نشان دهنده ی نحوه ی القای دیدگاهی خاص برای تاثیر بر مخاطبان هر رسانه است.

پایه های اساسی مطبوعات -به عنوان رکن چهارم دموکراسی- خبرنگاران هستند. این اشخاص، به اعمال یکی از حقوق شناخته شده بشری، یعنی حق دسترسی آزاد به اطلاعات می پردازند. خبرنگاران از طریق اطلاع رسانی صحیح، روشن و دقیق از عملکرد مسئولین و مقامات، مردم را نسبت به اعمال وظایف و هم چنین خطاهای آنها آگاهی می بخشند؛ بنابراین اگر آزادی مطبوعات سلب نشود، آنها می توانند در پیشرفت و توسعه جامعه گام های مؤثری بر دارند. توجه به حقوق خبرنگاران به موجب اسناد بین المللی، ابزارهای قانونی و اخلاقی ارزشمندی را فراهم کرده است تا این حقوق در سرتاسر جهان تضمین شده و از آزادی بیان و اطلاع رسانی مستقل حمایت گردد. در این راستا، در چارچوب سازمان ملل متحد نیز فعالیت های متعددی صورت گرفته است؛ اما همواره خبرنگاران با مسائل متععدی روبرو بوده اند و حقوق آنان مورد تضییع قرار گرفته است. از این رو، سؤال پژوهش حاضر آن است که خبرنگاران در زمان صلح، تحت چارچوب اسناد سازمان ملل متحد دارای چه حقوقی می باشند؟ بدین منظور سعی شده است با روش توصیفی– تحلیلی و شیوه ی گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای به این سؤال داده شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در راستای تضمین حقوق و آزادی های خبرنگاران، همکاری فعّال تر با سازمان ملل متحد و رعایت اسناد مرتبط، بسیار اهمیت دارد. این اقدامات می توانند به جلوگیری از نقض حقوق خبرنگاران؛ حمایت از آنان در مواجهه با محدودیت ها و تهدیدات؛ و تسهیل فعالیت های حرفه ای آنها کمک نماید.پایه های اساسی مطبوعات -به عنوان رکن چهارم دموکراسی- خبرنگاران هستند. این اشخاص، به اعمال یکی از حقوق شناخته شده بشری، یعنی حق دسترسی آزاد به اطلاعات می پردازند. خبرنگاران از طریق اطلاع رسانی صحیح، روشن و دقیق از عملکرد مسئولین و مقامات، مردم را نسبت به اعمال وظایف و هم چنین خطاهای آنها آگاهی می بخشند؛ بنابراین اگر آزادی مطبوعات سلب نشود، آنها می توانند در پیشرفت و توسعه جامعه گام های مؤثری بر دارند. توجه به حقوق خبرنگاران به موجب اسناد بین المللی، ابزارهای قانونی و اخلاقی ارزشمندی را فراهم کرده است تا این حقوق در سرتاسر جهان تضمین شده و از آزادی بیان و اطلاع رسانی مستقل حمایت گردد. در این راستا، در چارچوب سازمان ملل متحد نیز فعالیت های متعددی صورت گرفته است؛ اما همواره خبرنگاران با مسائل متععدی روبرو بوده اند و حقوق آنان مورد تضییع قرار گرفته است. از این رو، سؤال پژوهش حاضر آن است که خبرنگاران در زمان صلح، تحت چارچوب اسناد سازمان ملل متحد دارای چه حقوقی می باشند؟ بدین منظور سعی شده است با روش توصیفی– تحلیلی و شیوه ی گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای به این سؤال داده شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در راستای تضمین حقوق و آزادی های خبرنگاران، همکاری فعّال تر با سازمان ملل متحد و رعایت اسناد مرتبط، بسیار اهمیت دارد. این اقدامات می توانند به جلوگیری از نقض حقوق خبرنگاران؛ حمایت از آنان در مواجهه با محدودیت ها و تهدیدات؛ و تسهیل فعالیت های حرفه ای آنها کمک نماید.

این پژوهش با هدف شناسایی دلایل موفق نبودن دیپلماسی فرهنگی ج.ا. ایران، با تأکید بر صنایع دستی انجام شده است. سؤالی که بناست در این پژوهش به آن پاسخ داده شده است این است که چرا ظرفیت های صنایع دستی ایران با وجود تنوع، کیفیت و اصالت، در موفقیت دیپلماسی فرهنگی در سطح بین الملل نقش موثری نداشته اند؟ روش تحقیق، از نوع کیفی و با رویکرد پدیدارشناسی توصیفی است. جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه نیمه عمیق و پرسشنامه محقق ساخت، صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش به دو دسته تقسیم شده است. دسته اول از صاحب نظران در حوزه روابط فرهنگی و بین المللی و دسته دوم از صنعت گران و صادرکنندگان صنایع دستی که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که چهار دسته عوامل در عدم کارآیی صنایع دستی در ارتقای دیپلماسی فرهنگی ج.ا. ایران نقش داشته اند: مشکلات ساختاری و مدیریتی، مشکلات اقتصادی، چالش های بین المللی و نهایتاً بی اعتنایی مسئولان به مقوله فرهنگ و مشتقات آن. نبود نگاه ملی به دیپلماسی فرهنگی و اهمیت آن در تعاملات بین المللی، همچنین مشکلات عدیده در تولید و صدور صنایع دستی باعث عدم اثربخشی مولفه های دیپلماسی فرهنگی در سیاست خارجی، روابط منطقه ای و بین المللی ج.ا. ایران گردیده است.

دیپلماسی رسانه ای، یکی از ابزارهای قدرت نرم در شکل دهی به تصویر بین المللی کشورها و پیشبرد سیاست خارجی است. تعاملات رسانه ای جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا این کشور از اعضای تأثیرگذار اتحادیه اروپا با پیوندهای فرهنگی و تاریخی عمیق با جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. بااین حال، چالش هایی مانند تمرکز رسانه ای، روایت های غالب غربی و شکاف اطلاعاتی، مسیر دیپلماسی رسانه ای ایران را پیچیده کرده است. این پژوهش، با بهره گیری از نظریه سازه انگاری، به بررسی تأثیر هنجارها، هویت و گفتمان های فرهنگی بر دیپلماسی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا پرداخته است. روش تحقیق کیفی و مبتنی بر تحلیل تماتیک بوده و داده ها از طریق مصاحبه های عمیق با ۱۴ متخصص در حوزه رسانه، دیپلماسی و فرهنگ گردآوری شده است. یافته ها نشان می دهد که دیپلماسی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا از یک سو دارای ظرفیت هایی همچون پیوندهای تاریخی و فرهنگی، رسانه های متنوع و تولید محتوای چندزبانه است و از سوی دیگر، با چالش هایی مانند بحران ساختاری رسانه ها، همگرایی دینی در بستر رسانه، محدودیت دسترسی به رسانه های تأثیرگذار و روایت های یک سویه مواجه است. همچنین۹۰ درصد از مصاحبه شوندگان بر اهمیت برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری تأکید دارند. مهم ترین نتایج پژوهش، شامل بحران ساختاری رسانه ها، نقش همگرایی دینی، افزایش تعامل رسانه ای جمهوری اسلامی ایران و ایتالیا، گسترش ارتباطات علمی و تقویت حضور دیجیتال و تبلیغات هدفمند در این کشور است.

پس از حادثه 11 سپتامبر، موج گسترده ای در رسانه های دنیا مبنی بر بازنمایی غیرواقعی از غرب آسیا (غرب آسیا (خاورمیانه)) و اسلام ایجاد شد. در این میان، بازی های دیجیتال از جمله رسانه هایی بودند که هم زمان با ورود به عصر جدیدِ بازنمایی، شرق را به عنوان یک غیریت به مخاطبان در سراسر جهان معرفی کردند. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که شرق، به عنوان یک سوژه، چگونه در رسانه ی بازی، بازنمایی شده است؟ ازاین رو، به مطالعه مهم ترین بازی ایدئولوژیک و بازنمایی کننده که مبتنی بر یک روایت واقعی از جنگ های دو دهه اخیر آمریکا در منطقه غرب آسیا (غرب آسیا (خاورمیانه)) بوده است، پرداخته شد تا نحوه بازنمایی شرق را در این بازی واکاوی گردد. با روش تحلیل محتوای کیفی چهار بازی از مجموعه کال آف دیوتی[1] تحلیل شدند و مهم ترین ابعاد بازنمایی غرب آسیا (غرب آسیا (خاورمیانه)) و مسلمانان به همراه ویژگی های آن استخراج شد. پس از استخراج مقوله ها و طبقه بندی آنها در 7 مقوله اصلی، یافته های حاصل از تحلیل محتوا را ذیل هر یک از مقوله های اصلی توصیف و تحلیل شد. این مطالعه نشان می دهد که دیپلماسی عمومی و به عبارت دقیق تر دیپلماسی عمومی آمریکا به طور هدفمندانه در این بازی ها به صورت مضامینی آشکار و ضمنی طراحی شده و در فرامتن بازی قابل تحلیل است. کال آف دیوتی با: 1)استیلا یا هژمونی 2)سوءبازنمایی 3)ملی گرایی4)خشونت 5)قدرت 6)فناوری 7)سیاست های خصمانه، به بازنمایی غیرمتعارف و غیرمنصفانه از شرق پرداخته است.

در جهان امروز که اهمیت خلق و بازآفرینی تصاویر رسانه ای رو به افزایش است، کارتون های سیاسی همچون ابزاری جهانی برای گفتگو میان دولت ها و ملت ها قلمداد می شوند و در عین حال، واکنش جامعه را به رخدادهای سیاسی در سطح ملی و بین المللی نشان می دهند. جنگ و فاجعه انسانی غزه، موضوعی است که در رسانه های مکتوب و فضای مجازی جهانی به ویژه غربی و شرقی و علی رغم حمایت های دولت های غربی از رژیم صهیونیستی بازتاب گسترده ای داشته است. در این مقاله تلاش شده است با هدف شناسایی استعاره های تصویری به کار رفته در کارتون های مربوط به جنگ غزه، تعدادی از کارتون های منتخب منتشرشده در رسانه های غربی و شرقی(اعم از رسانه رسمی یا فضای مجازی) بررسی شوند. در این پژوهش به روش کیفی و با بهره مندی از استعاره مفهومی و تصویری در قالب زبان شناسی شناختی و همچنین مفهوم لنگرگاه در نشانه شناسی بارت، کارتون های منتخب غربی و شرقی (مجموعاً چهارده کارتون) تحلیل شده اند. نتایج نشان داد که خالقان کارتون های سیاسی بر بی تفاوتی آمریکا و جامعه جهانی نسبت به فجایع غزه تأکید داشته اند. «حامیان جنایت سکوت می کنند»، «جنگ بن بست است»، «جنگ ویرانی است»، «سازمان ملل ناتوان است»، «آمریکا حامی اسرائیل است»، «حماس/ مقاومت ایستاده است»، «نتانیاهو کودک کش است» یا «آمریکا کور است» مهم ترین استعاره هایی بوده اند که در کارتون های بررسی شده به کار رفته بودند. مجاز مفهومی «شخص به جای کشور/ دولت» و «مکان به جای سازمان/ نهاد» نیز در کارتون ها دیده شد.

بعد از پایان جنگ سرد و مطرح شدن دیپلماسی کشورهای مختلف در فضای آشکار، رسانه به عنوان ابزار رسمی دستگاه سیاست خارجه برای پیشبرد اهداف دیپلماتیک به کار گرفته شد. این تلاقی رسانه و دیپلماسی به توسعه مفهوم دیپلماسی رسانه ای منجر شد. با ظهور وب 2.0 و رسانه های اجتماعی حضور بدون واسطه دیپلمات ها، رویکردهای دیپلماسی رسانه ای را نیز متحول کرد. در ایران نیز با روی کار آمدن دولت یازدهم، شاهد دیپلماسی رسانه در رسانه های اجتماعی بودیم. این پژوهش به دنبال این هدف است تا کارکردهای رسانه های اجتماعی، در دیپلماسی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران را شناسایی کند. شناسایی این کارکردها می تواند به برنامه ریزی درست در دیپلماسی رسانه ای کشور کمک کند. در این پژوهش از روش تحلیل مضمون استفاده شده و داده ها از مصاحبه با خبرگان حوزه دیپلماسی و رسانه های اجتماعی به دست آمده است. با 12 خبره در زمینه دیپلماسی رسانه ای، دیپلماسی و رسانه های اجتماعی مصاحبه باز، شد. سه مرحله کدگذاری صورت گرفت که از این کدگذاری 8 مقوله اصلی استخراج شد که کارکردهای رسانه های اجتماعی در دیپلماسی رسانه ای جمهوری اسلامی ایران مشخص شد. این کارکردها شامل مدیریت افکار عمومی، مشارکت اجتماعی در دیپلماسی، دیپلماسی بدون واسطه از رسانه، تصمیم سازی نخبگان، ارزیابی، پایش، اطلاع رسانی و زمینه سازی با مخاطره کمتر است.

ترجمه اخبار از زمان پیدایش روزنامه نگاری مدرن در اواسط قرن نوزدهم، یک عنصر حیاتی در تولید اخبار بوده است و در ایران نیز مورد توجه واقع شده است. اما نکته اصلی در ترجمه اخبار فارسی به زبان های دیگر، ناظر به رعایت نکردن چارچوب های زبان مقصد در این ترجمه هاست. این مقوله به معنای تحقق نشدن تعادل در ترجمه است که باعث شده است معنا به درستی منتقل نشود و یا حداقل با کاستی هایی انتقال یابد که در ترجمه اخبار فارسی به زبان عربی خود را نمایان کرده است. دلیل اصلی این اشکال، ناشی از رعایت نکردنِ اصول درست ترجمه و اسلوب ها و ساختارهای زبان عربی است که در قالب نظریه تعادل و مدل سه وجهی نقد ترجمه قابل بررسی است. این مقاله با هدف بررسی تحقق تعادل در ترجمه اخبار فارسی به زبان عربی در خبرگزاری های مطرح ایران، نگاشته شده است. برای تحقق این هدف 20 خبر ترجمه شده خبرگزاری های ایرنا و ایسنا به لحاظ مطابقت با زبان عربی از منظر رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات و واژه های مناسب و جمله بندی متناسب با ذائقه عرب زبانان به روش تحلیل محتوای کیفی مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج حاصل، حکایت از این دارد که حذف بعضی از کلمات در ترجمه بدون وجود هرگونه دلیل موجه باعث لطمه زدن به مفهوم اصل خبر شده است. همچنین در اخبار ترجمه شده ی منتشره وجود مشکل نامانوس بودن جمله ها برای مخاطب عرب زبان مشاهده شده است که ناشی از ترجمه کلمات اشتباه، ترجمه کلمات بدون توجه به سیاق متن و خبر، اشکالات صرفی و نحوی، ترجمه کلمات بدون توجه به تشابه لفظی و توجه نکردن به روش های جمله بندی نویسندگان عرب است. 

مقاله حاضر با هدف شناخت سبک رهبری شهید نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان در مواجهه با هواداران در سخنرانی های عید التحریر (جشن آزادسازی جنوب لبنان) در سال های 2000 تا 2018، با توجه به نظریه «قدرت رهبری» جوزف نای نگاشته شده است. این مقاله در صدد پاسخ به این سوال است که سبک رهبری شهید نصرالله در مواجهه با مخاطب هوادار با توجه به مؤلفه های قدرت رهبری از نظر نای به چه صورت بوده است؟ روش مورد استفاده برای یافتن پاسخ این سوال، روش کیفی از نوع اسنادی -تحلیلی بوده و داده ها با ابزار فیش برداری گردآوری شده اند. یافته های پژوهش نشان داده است که شهید نصرالله در سخنرانی های عیدالتحریر در مواجهه با مخاطب هوادار، تلفیقی از دو سبک رهبری «تراکنشی» و «الهام بخش» را متناسب با شرایط محیطی آنها به کارگرفته است. رهبری تراکنشی او با بهره گیری از دو مهارت «سازمانی و سیاسی» و رهبری الهام بخش او با به کارگیری سه مهارت «هوش احساسی، ارتباطات و چشم انداز» و نیز بهره مندی از «هوش محیطی» در مواجهه با مخاطب هوادار ظهور پیداکرده است. او در مواجهه با هواداران بیشتر از اعمال قدرت نرم و سبک رهبری الهام بخش استفاده نموده است.

در عصر رسانه، خبرها نه تنها بازتاب واقعیت اند، بلکه ابزارهایی راهبردی برای اثرگذاری بر افکار عمومی و جهت دهی گفتمان ها در سطح ملی و فراملی به شمار می آیند. بر این اساس، مفهوم «جنگ رسانه ای» به عنوان یکی از زیرشاخه های جنگ نرم، اهمیت ویژه ای در مطالعات ارتباطات سیاسی و امنیتی یافته است. پژوهش حاضر باهدف تحلیل محتوای اخبار منتشرشده در صفحات مجازی تلویزیون ایران اینترنشنال درباره جنگ ۲۰۲۳ میان فلسطین و رژیم اسرائیل انجام شده است. چارچوب نظری این تحقیق بر پایه نظریه چارچوب سازی و نظریه امپریالیسم رسانه ای شکل گرفته است. روش پژوهش، تحلیل داده بنیاد است و جامعه آماری شامل ۱۲۲ عنوان خبر در بازه زمانی ۷ اکتبر تا ۷ نوامبر ۲۰۲۳ از کانال های تلگرام، اینستاگرام و توئیتر (ایکس) ایران اینترنشنال است. داده ها با روش کدگذاری باز و محوری تحلیل شدند که در نتیجه آن ۷۶ مقوله فرعی، ۱۷ مقوله اصلی و یک ابرمفهوم استخراج شد. یافته ها نشان می دهد ایران اینترنشنال با برجسته سازی نقش حماس به عنوان آغازگر جنگ، نادیده گرفتن زمینه های تاریخی منازعه فلسطین و ارائه تصویری خشونت طلب و تروریستی از این گروه، تلاش داشته گفتمان مقاومت را تضعیف و گفتمان دفاع مشروع رژیم اسرائیل را تقویت کند. همچنین این رسانه، با تأکید بر نقش ایران در حمایت از حماس، سعی در نمایش چهره ای جنگ طلبانه از جمهوری اسلامی ایران داشته است. این پژوهش ابعاد پنهان تری از عملیات روانی رسانه های فراملی را آشکار می سازد.