۱.
کلیدواژه‌ها:
کارگزاران حکومت پهلوی خاندان سلطنتی فساد اقتصادی تاریخ شفاهی مسئله تحلیل مضمون
تقریباً یکی از نقاط مشترک پژوهش هایی که پیرامون علل سقوط حکومت پهلوی انجام شده، بحث درباره مسئله فساد به ویژه فساد اقتصادی و نقش آن در نارضایتی های عمومی سال های پایانی حکومت پهلوی است. مسئله پژوهش حاضر این است که کارگزاران حکومت پهلوی دوم چه درکی از مسئله فساد اقتصادی داشته اند. از این رو به نوشته ها و مصاحبه های آنها رجوع شده و نظرات آنها درباره مقوله فساد اقتصادی به کمک روش تحلیل مضمون بررسی شده است. پرسش اصلی پژوهش آن است که آیا کارگزاران حکومت نسب به وجود فساد اقتصادی و اثر مخرب آن بر افکار عمومی مردم ایران آگاه بوده اند؟ پس از بررسی داده ها مشخص شد که تا آخرین ماه های قبل از وقوع انقلاب اسلامی، آنها علی رغم آگاهی از فساد اقتصادی در سطوح مختلف، این پدیده را به عنوان مسئله ای که می تواند سبب بی اعتماد افکار عمومی و برهم زننده ثبات حکومت باشد تلقی نکرده و با توجه به این نگرش، اقدامات ضد فساد جدی را در دستور کار خود قرار ندادند تا جامعه درک کند حکومت در مسیر اصلاح کژی ها و فسادستیزی گام بر می دارد.
۲.
کلیدواژه‌ها:
برهم کنش دشت سرخس مرو راه ابریشم باستان شناسی دوره ساسانی
با توجه به موقعیت دشت سرخس در شمال شرق ایران و قرار گرفتن آن در مسیر راه ابریشم (مرو به نیشابور) به عنوان یکی از مهم ترین پایگاه های حکومتی شهری و نظامی دوره ساسانی و با هدف تحلیل چگونگی برهم کنش های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی راه ابریشم و دشت سرخس در دوره ساسانی، استقرارهای این دوره در سال 1399 مورد بررسی میدانی باستان شناسی قرار گرفت. در روش گردآوری و تحلیل داده ها، علاوه بر بررسی متون جغرافیای تاریخی، از روش های مرسوم در بررسی های میدانی و الگوهای استقراری و نرم افزارهای GIS و Spss استفاده شد. این پژوهش به دنبال پاسخ این پرسش است که عوامل موثر برهم کنش های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی راه بزرگ ابریشم و دشت سرخس شمال شرق ایران در دوره ساسانی چه بوده و شامل چه مولفه هایی می شود؟ دشت سرخس در دوره ساسانی به دلیل اقلیم مناسب و موقعیت استراتژیک (واقع شدن در مسیر راه ابریشم و رابط میان شرق به غرب و شمال به جنوب) به عنوان یکی از مناطق بینابین مهم میان آسیای مرکزی، شمال شرق ایران و فلات ایران عمل می کرده و نقش پر رنگی در تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی منطقه داشته است و شامل مؤلفه های فرهنگی، تجاری، اقتصادی و سیاسی با مناطق مرو و واحه سرخس ترکمنستان بوده است. با بررسی متون جغرافیای تاریخی و تحلیل داده های جمع آوری شده مشخص شد که راه ابریشم از طرفی به دلیل عبور و سکنی گزیدن در کنار رودخانه های کشف رود، تجن و هریرود، یکی از مهم ترین عوامل شکل گیری استقرارهای ساسانی دشت سرخس با مساحت چند هکتار است و از طرف
۳.
کلیدواژه‌ها:
عدلیه کرمانشاه عدلیه مرکز پهلوی اول فرجام خواهی عدالت پرونده های قضایی
دوران پهلوی اول با اصلاحات ساختاری در نظام قضائی و تأسیس عدلیه نوین همراه بود. در این میان، عدلیه کرمانشاه به عنوان یکی از شعبه های استانی، باچالش های متعددی ازجمله نفوذ قدرت های محلی و صدور آرای ناعادلانه مواجه بود. از سوی دیگر، عدلیه مرکز به عنوان نهاد بالادستی، نقشی اساسی در بازبینی و اصلاح آرای صادره از شعب استانی، به ویژه کرمانشاه ایفا می کرد. این پژوهش، عملکرد دستگاه عدلیه کرمانشاه در رسیدگی به پرونده های قضائی را بررسی کرده و نقش عدلیه مرکز در فرایند فرجام خواهی و اصلاح آرای صادره را مورد تحلیل قرار داده است .بر این اساس پژوهش حاضر با اتخاذ روش توصیفی-تحلیلی مبتنی بر اسناد و مدارک تاریخی، ساز و کارهای دادرسی پرونده های عدلیه کرمانشاه را بررسی و سپس نقش عدلیه مرکز در روند فرجام خواهی آراء و همچنین نقاط قوت و ضعف این فرآیند را تحلیل و بررسی نموده است. پرسش اصلی تحقیق این است که تا چه حد عدلیه کرمانشاه در دادرسی ها موفق بوده و در روند بررسی آراء در جریان فرجام خواهی نقش عدلیه مرکز در اصلاح و بازبینی احکام صادره چگونه بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که هرچند عدلیه کرمانشاه در برخی پرونده ها موفق عمل کرده و جانب عدالت رعایت شده، اما اعمال نفوذ افراد قدرتمند، مداخلات مامورین محلی با وجود ساختارهای ناکارآمد، در مواردی موجب صدور آرای ناعادلانه شده است. در چنین مواردی با طرح فرجام خواهی، عدلیه مرکز در برخی موارد به اصلاح آرای ناعادلانه و یا به نقض و رد آراء پرداخته است لیکن در جریان فرایند های دادخواهانه، احقاق حقوق و عدالت قربانی فشارهای سیاسی، اجتماعی و مناسبات ناعادلانه می شده است.
۴.
کلیدواژه‌ها:
ساسانیان ارتش خسرو انوشیروان تقسیمات نظامی
داشتن نیروی نظامی قابل اتکا یکی از شرایط لازم تشکیل نظام سیاسی پایا و پویا است و این نیاز در دنیای باستان و در سرزمینی چون فلات ایران با جغرافیای خاصش بیشتر حس می شد. با تشکیل شاهنشاهی ساسانی دولت مردان این حکومت برای پرهیز از مشکلات پیش آمده در دوره اشکانی برای تشکیل یک نیروی نظامی ثابت و پرشمار تلاش کردند تا بتوانند هم زمان در چند جبهه از پس حملات اقوام و حکومت های بیگانه برآیند. مسئله اصلی این پژوهش که پیش از این مورد کم توجهی واقع شده، تخمین شمار نیروهای دفاعی و هجومی ساسانیان با تکیه بر داده های موجود است. یافته های این پژوهش نشان خواهد داد که ساسانیان همواره از شمار فراوانی نیرو بهره می بردند و توان بسیج بیش از 100 هزار سرباز در یک جبهه را داشتند و پس از اصلاحات نظامی خسرو یکم با در اختیار داشتن حدود 400 هزار نیروی دائمی و همچنین استفاده از اقوام جنگجوی کوچرو پیرامونی دستگاه نظامی مهیب و کارآمدی را برای دفاع از حدود خود به خدمت گرفتند. درنظر گرفتن چنین نیروی پرشماری به توانایی بالای اقتصادی حکومت وابسته است و بررسی داده های مالیاتی بازمانده از شاهنشاهی ساسانی نشان می دهد که ساسانیان توان پرداخت دستمزد به چنین نیروی پرشماری را داشتند. روش گردآوری داده ها در پژوهش حاضر کتابخانه ای است.
۵.
کلیدواژه‌ها:
حافظه سیاست فرهنگی سیاست حافظه پهلوی موزه ششم بهمن انقلاب سفید
موزه ششم بهمن در بهمن ماه سال ۱۳۵۵ در محل مجموعه شهیاد (آزادی کنونی) افتتاح شد. این موزه از جمله تلاش های حکومت پهلوی در کنار دیگر ابزار همانند انتشارات، جشن ها و یادبودها برای تبلیغ انقلاب سفید شاه بود. این پژوهش با نگاهی به تلاش های حکومت پهلوی در راستای اشاعه اصول انقلاب سفید به چگونگی شکل گیری این موزه و اهداف ساخت آنها می پردازد و با بررسی طراحی موزه ها، رابطه آنها را با سیاست های حافظه ای حکومت پهلوی مورد مطالعه قرار می دهد. روش این تحقیق توصیفی تحلیلی است و داده های تحقیق از اسناد و مدارک دست اول از جمله نامه های رسمی، قراردادها و عکس، و منابع کتابخانه ای جمع آوری شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که ایجاد موزه هایی مانند موزه ششم بهمن در دوران حکومت پهلوی به منظور ایجاد تاریخی رسمی برای مشروعیت بخشی به حکومت، تبلیغ ایدئولوژی و اصول مورد نظر آنها و شکل دهی به حافظه جمعی بود. در موزه ششم بهمن، حکومت با به کارگیری پیشرفته ترین روش های سمعی و بصری و جدیدترین روش های نمایش در صدد بود تا میان گذشته شکوهمند ایران و «تمدن بزرگ» پهلوی ارتباط برقرار کند و روایاتی گزینشی و در خدمت تبلیغات خود را اشاعه دهد.
۶.
کلیدواژه‌ها:
نامه های امام حسین (ع) واقعه عاشورا جان سرل نظریه کنش گفتار
در جریان واقعه عاشورا که از مهم ترین و تاثیرگذارترین وقایع صدر اسلام است، نامه هایی از سوی امام حسین(ع) به مخاطبان گوناگون ارسال شده است. پرداختن به این نامه ها و شناسایی مرکز ثقل آنها، از جهت شناسایی نوع حرکت امام و انگیزه ایشان از این حرکت، حائز اهمیت است. این پژوهش به کمک نظریه کنش های گفتاری جان سرل به تحلیل این نامه ها پرداخته است. نظریه کنش های گفتاری که در شاخه تحلیل گفتمان شناخته می شود، به لایه های زیرین زبان توجه داشته و هر سخنی را یک کنش تلقی می کند که این کنش ها به پنج دسته اظهاری، اعلامی، ترغیبی، تعهدی و عاطفی تقسیم می شوند. پس از تعیین فراوانی انواع کنش در نامه های امام حسین(ع) مشخص شد که بیشترین فراوانی مربوط به کنش اظهاری است و کنش های عاطفی، ترغیبی، اعلامی و تعهدی به ترتیب در مراتب پسینی قرار دارند. در مرکز ثقل این نامه ها کنش ترغیبی شامل دعوت به هدایت، پایبندی به کتاب خدا، سنت پیامبر(ص) و وفای به عهد به عنوان صفت پسندیده اخلاقی و انسانی است. دستاورد پژوهش نشان می دهد، امام حسین(ع) در مجموع گفتار خویش به دنبال آگاهی بخشی و اصلاح اعتقادی است.
۷.
کلیدواژه‌ها:
مشروطه جراید دختران و زنان کودک همسری الگوی زیست سنتی زنان
تحولات و دگرگونی های ناشی از انقلاب مشروطیت عمدتاً در زمینه های سیاسی مورد توجه و بررسی قرار گرفته است، در حالیکه مشروطیت گفتمان های انتقادیِ فرهنگی و اجتماعی در ربط با حیات و زندگی دختران و زنان ایرانی را هم موجب گردید و مسائل و الگوی زیست سنتی آنان را مورد توجه و نقد قرار داد. در این فضای دگرگون شده و در پیوند با مسائل دختران و زنان، تلاش های بزرگی صورت گرفت تا پدیده ها و مسائلی چون کودک همسری و ازدواج زودهنگام مجال طرح عمومی در روزنامه ها پیدا کند و از این رهگذر هنجارهای گذشته به چالش کشیده شود. تأسیس روزنامه های زنان مکان و محلی تأثیرگذار برای طرح مسائل دختران و زنان شناخته شد. برخی روزنامه های عصر مشروطه به ویژه روزنامه های زنان و نویسندگان زنِ جراید زن نگار، جریان و گفتمان انتقادی را با استفاده از متن نوشتاری و تصویر در ربط با زیست سنتی دختران و زنان شکل دادند و تغییر در آن را از زمینه های تحول اجتماعی در جامعه ایران دانستند. گفتمانی که در زمانه خود بسیار پیشروانه و جسورانه به شمار می رفت. این مقاله چرایی و چگونگی رویکرد جراید عصر مشروطه به ویژه روزنامه های زنان به مسئله کودک همسری و علل و پیامدهای مختلف آن را تحلیل و بررسی کرده است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
سازمان های بین المللی اصل چهار ترومن نظام آموزش رسمی راهنمایی تحصیلی
نظام آموزشی جدید، یکی از مهمترین نهادها در فرآیند ساخت اجتماعی ملی و بین المللی در جوامع جدید است. تحولات نظام آموزشی ایران از زمان استقرار در دوره پهلوی اول تا انقلاب اسلامی، با مداخلات سیاسی و اقتصادی بیگانگان صورت گرفت. اما در زمینه تاثیر این مداخلات در شکل دهی به نظام آموزشی، و نقش این تحولات نهادی در ساخت اجتماعی ایران، مطالعات تحلیلی گسترده ای صورت نگرفته است. پرسش اصلی ما بررسی نقش برنامه سازمان های بین المللی تاسیس یافته پس از جنگ جهانی دوم، در ایجاد پیوند میان نظام آموزشی ایران با برنامه تجارت آزاد جهانی است. فرضیه این پژوهش، وجود ارتباط میان تحولات نظام آموزشی در ایران با برنامه تجارت آزاد جهانی در دوره پس از جنگ برای نظم جهانی دوم است و به لحاظ رویکرد، این مطالعه در حوزه رویکرد نهادی به مطالعات آموزشی قرار دارد. برای بررسی این فرضیه به روش کتابخانه ای و اسنادی، به ویژه با بررسی اسناد برجای مانده از طرح های توسعه ای که توسط سازمان ها و مشاوران خارجی در بازه سال های ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۷ تدوین شده است مورد تحلیل قرار گرفته است. نتیجه اصلی این پژوهش یافتن خطوط برنامه ریزی آموزشی با محوریت «هدایت شغلی و تحصیلی» در زمینه ایجاد تقسیم کار مبتنی بر ضرورت های بین المللی، و همچنین تغییر در برنامه درسی مدارس در جهت گسترش سبک های زندگی مصرف گرای شهری، در جهت توسعه مصرف کالاهای صنعتی در بستر تجارت آزاد جهانی است.
۹.
کلیدواژه‌ها:
جنگ جهانی اول قحطی مرگ و میر مواد غذایی حمل و نقل
قحطی برآمده از جنگ جهانی اول در سالهای ۱۹۱۵-۱۹۱۹م/۱۲۹۴-۱۲۹۸ه.ش تقریبا تمام ایران را دربر گرفت که بعدها از آن با نام قحطی بزرگ یاد شد. در سالهای اخیر چندین مقاله و اثر پژوهشی در این مورد تالیف شده است که هر کدام به جنبه هایی از قحطی بزرگ و دلایل و زمینه هایی از علل آن در جغرافیای ایران پرداخته اند. اما آنچه تا کنون کمتر به آن پرداخته شده است؛ موضوع اختلال در شبکه حمل و نقل توسط روس؛ انگلیس و عثمانی است. با ورود قوای نظامی بیگانه به هر ایالت و منطقه اول منابع غذایی با افزایش قیمت مواجه شده؛ سپس حیوانات بارکش و وسایل حمل و نقل توقیف و مصادره و به خدمت بیگانگان درآمده و ارتباط با دیگر نقاط قطع می شد. مرحله بعدی فراگیری قحطی بی امان بود؛ بی آنکه امکان دریافت کمکی از همسایگان داشته باشند؛ چرا که گاری و چهارچرخ و اسب و قاطری در اختیار نداشتند. در تبیین علل قحطی، مصادره کاروانهای قاطر؛ شتر و اسب که تنها وسیله حمل و نقل مواد غذایی بود؛ بعنوان عاملی اثرگذار در قحطی و مرگ و میر؛ مورد کم توجهی قرار گرفته است. این پژوهش در پی آن است که با تکیه بر اسناد و مدارک؛ نقش روسیه – انگلستان و عثمانی در ایجاد اختلال در شبکه حمل و نقل را بازنمایی کرده و توجه خواننده را به اهمیت این موضوع در ایجاد قحطی بزرگ جلب کند.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
ایالت مازندران دوره قاجار اسناد موقوفات زنان واقف زنان ملا
اسناد موقوفات زنان یکی از مهم ترین منابع برای ترسیم و بررسی اوضاع اجتماعی - اقتصادی، فرهنگی و مذهبی ایران در دوره قاجار به شمار می روند. در بین گروه های مختلف جامعه ایران در دوره قاجار که با انگیزه های متفاوت به وقف توجه داشته اند، زنان ملا از اهمیت خاصی برخوردارند و تحلیل محتوای مندرجات وقف نامه های برجای مانده این گروه اجتماعی، علاوه بر رد دیدگاه هایی که به نقش حاشیه ای زنان می پردازند، از جنبه آگاهی از میزان رواج وقف در بین این زنان و تصویرسازی بخش هایی از حضور و مشارکت آنان در امور اجتماعی و فرهنگی حائز اهمیت است. در این پژوهش، با روش تحلیل محتوا و بازخوانی و بررسی اسناد وقفنامههای زنان ملا تعدادی از ولایات ایالت مازندران، مسائلی همچون موقعی ت اجتماعی ، تعداد و نوع موقوفات و مصارف آن را از طریق پردازش آمار، بررسی و تبیین شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد، موقوفات زنان ملا از نظر نوع از جنس زمین، خانه مسکونی، دکان و باغ بوده و برای مصارفی چون عزاداری، خیرات و مبرات در نظر گرفته شده اند. با توجه به مندرجات اسناد موقوفات، شغل زنان ملا، روضه خوانی و تعزیه خوانی و شغل پدران و همسران آن ها قصاب، پیشنماز، ادیب و نقاش و نقش های اجتماعی پدران و همسران این زنان عمدتاً شامل ملا، آقا، استاد و کربلایی بوده است.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
کاروانسرا برازجان زندان قاجار پهلوی
در دوران سلطنت قاجاریه در ایران کاروانسراهای متعددی به تاسی از الگوی کاروانسراهای صفوی ساخته شد. یکی از این کاروانسراها در برازجان توسط مشیرالملک از رجال متمول فارس و با معماری حاجی محمد رحیم در عصر ناصرالدین شاه ساخته شد. این کاروانسرای سنگی تا سالهای پایانی قاجاریه به منزله ی کاروانسرا و محل اتراق و استراحت کاروانیان و مسافران به کار خود ادامه می داد اما در اواخر دوران قاجار و دوران پهلوی به تدریج تغییر کاربری داده شد و در مقطعی به عنوان دژ نظامی، محل نگهداری مهمات نظامی و بعد از کودتا به زندان مبدل گردید. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که علل، چگونگی و کیفیت این تغییر کاربری را بررسی کند؛ اینکه در کاربری نوین به عنوان محبس کدامین عناصر کاروانسرای سابق تغییر داده شدند و کدامین عناصر در معماری این بنا ثابت باقی ماندند؟ به نظر می رسد علت اصلی تغییر کاربری ساختمان کاروانسرای برازجان کمبود زندان ها و هزینه های سرسام آور ساخت زندان جدید بوده است بطوریکه حتی دولت پهلوی ناگزیر می گردید ساختمان های معمولی را به منظور نگهداری زندانیان کرایه کند. در کاروانسرا دو نیاز کاروانیان و حیوانات بارکش شان مورد نظر بود و بر این اساس عناصر خاص و محدودی همچون اتاق هایی به منظور استراحت مسافران و نیز اصطبل شترها ساخته شده بود ولی در بازسازی و تغییر کاربری این بنا نیازهای پایدار و ثابت محکومان مطمح نظر بود و لذا حمام، بهداری، آرایشگاه، حیاط های متعدد و مسجد در ساختمان آن افزوده شد.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
آیت الله گلپایگانی حوزه ی علمیه استقلال حوزه روحانیت حکومت پهلوی
مخالفت آیت الله گلپایگانی به همراه سایر مراجع تقلید با اصلاحات ارضی، لایحه انجمن های ایالتی- ولایتی و همه پرسی انقلاب سفید سبب شد حکومت پهلوی با هدف قرار دادن استقلال حوزه ی علمیه، درپی تضعیف حوزه و روحانیت برآید. هجوم خشونت بار به مدرسه فیضیه در نوروز 1342 شروع اقدامات و برنامه هایی بود که حکومت در ماه ها و سال های بعد دنبال کرد تا با از میان بردن استقلال حوزه، قدرت نهاد روحانیت را در مخالفت با طرح ها و برنامه هایش تضعیف نماید. دخالت های حکومت پهلوی در امور حوزه ی علمیه از آیت الله گلپایگانی که روزهای سخت حوزه را در دوران رضاشاه فراموش نکرده بود، کنش گری ساخت تا با درپیش گرفتن رویکردی انتقادی و درعین حال محتاطانه از حوزه علمیه مراقبت نماید تا استقلال آن دست خوش آسیب نگردد. مقاله حاضر براساس نظریه ساختار- کارگزار درپی پاسخ به این پرسش است که باور استقلال حوزه چگونه بر کنش گری آیت الله گلپایگانی در مقابل دخالت های حکومت پهلوی در امور حوزه تأثیرگذار بود؟ دستاورد مهم مقاله را می توان در این دانست که اندیشه استقلال حوزه عامل مهم کنش گری آیت الله گلپایگانی در مقابل اقدامات مداخله گرایانه حکومت پهلوی در حوزه ی علمیه بود. هدف از این کنش گری آن بود تا استقلال حوزه پابرجا بماند و بتواند هم چنان مبلغینی بیرون از دایره نفوذ و قدرت حکومت تربیت کند تا مانع از میان رفتن میراثی شود که اسلافش برای آن زحمات زیادی کشیده بودند.
